VEZANI TEKST: ĐURĐEVAC – KOLIJEVKA CRNOJEVIĆA

Tvrđava Kosmač je rađena u vise faza. Odmah po dolasku u Boku, Austrijanci su, uvidjevši značaj brda Kosmač, organizovali posadu za kontrolu granice prema Crnoj Gori. Posto je u razgraničenju 1841. godine Kosmač pripao Austriji oni počinju da ga utvrđuju i 1860. na Kosmaču izgrađuju barake i položaje za jednu bateriju, da bi kasnije dogradili trospratnu defanzivnu kasarnu koja je u to vrijeme imala posadu od 6 oficira i 248 vojnika različitih specijalnosti (artiljerci, pješadija, inžinjeri, vezisti ,signalisti..) i bila naoružana sa topovima 240 mm 1/40. Godine 1909 Kosmač dobija današnji izgled. Pred Prvi svjetski rat Kosmač je bio naoružan sa pješadijskim naoružanjem i 16 mitraljeza 8mm 9a,bez lafeta, a od artiljerijskog naoružanja imao je: 6 topova 90mm KM-04, 2 topa 150mm mm-78, i 2 mitraljeza 8mm 89/04.

U ustanku 1869. godine oko fora Kosmač vođene su borbe između ustanika i austrougarske vojske. U tim borbama poginuo je i sam komadant tvrđave Kosmač Fridrih Merc koga je ubio ustanik iz Brajića Vukale Perov Stojanović.

Na Zavali je 1860. godine napravljena, a 1882. godine preuređena i preoružana baterija (u fortifikaciji-nauci o utvrđivanju položaja radi odbrane grada- baterija je neka vrsta manje utvrde,naoružanog položaja na dobrom strateškom mjestu) i pripadala je proširenom odbranbenom području Budve. Zadatak baterije je bio da dejstvuje po brodovima protivnika, nanosi mu gubitke i onemogući iskrcavanje desanta na plazama Budve i Bečića, spriječi presijecanje teritorije, spajanje sa snagama iz Crne Gore, i sprečavanje dejstva iskrcanim snagama ka bokokotorskom zalivu. Na osnovu plana baterije iz austrougarske arhive zakljucuje se da je imala 5 topova.

Takođe, na Jazu je postojala baterija izgrađena 1860. a preuredjena 1882. godine. Zadatak ove baterije je bio da vatrom topova nanosi gubitke protivničkim brodovima, onemogući iskrcavanje desanta u uvalu Jaz i u uvalu Mogren, i spriječi prolaz ka budvanskom zalivu izmedju Mogrena i ostrva Sveti Nikola. Imala je 5 topova. U ustanku 1869. godine sa položaja ove baterije otvarana je vatra na ustanike iz Pobora, Maina i Brajica.

Tvrđava Mogren izgradjena je 1860. godine, za vrijeme austrougarske vladavine i predstavljala je jaku vojnu utvrdu koja je štitila prilaz Budvi sa zapadne strane. Nalazi se na uzvišenju iznad plaže Mogren i sa nje se otvara fascinantan pogled na kompletnu budvansku rivijeru, ostrvo sv.Nikola, Pržno, Petrovačku uvalu, pa sve do uvale Valdanos kod Ulcinja.

izvor: http://bibliotekahercegnovi.co.me

^* ciltat iz intervjua Siniše Lukovića