Pojašnjava da pomenuti faktori uključuju investicije u turizmu, distribuciju vode za vodosnabdijevanje primorja, već uložena sredstva u razvoj sistema, mogući izvoz voda itd.
- Stoga nema vremena ni mjesta za kompromis - naša je obaveza i imperativ da preduzmemo sve mjere i upotrebimo sva raspoloživa zakonska sredstva, kad to kažem mislim prvenstveno na mjere koje nisu kozmetičkog karaktera, već će dati vidljive, mjerljive i dugoročne rezultate, kao i da aktivno uključimo sve relevantne organe, tj. donosioce odluka u rješavanje ovih izazova, kako bi obezbijedili adekvatnu zaštitu i održivo vodosnabdijevanje Crnogorskog primorja – kazao je Đurašković.
Glasnik: Na čelo Regionalnog vodovoda ste došli početkom jula ove godine, u vrijeme koje, za sistem kao što je Regionalni vodovod, predstavlja ključni period rada i maksimalnog angažovanja svih kapaciteta. Recite nam da li je, u tehničkom smislu, sistem bio potpuno pripremljen da odgovori potrebama svih opština Crnogorskog primorja za vodom tokom ljetnje turističke sezone 2021. godine, i kako ste zadovoljni učinkom i poslovnim rezultatom koji je Regionalni vodovod postigao u periodu od jula do septembra 2021. godine?
Đurašković: Regionalni vodovodni sistem (RVS) je kompleksan tehničko-tehnološki sistem koji zahtjeva kontinuirano praćenje i održavanje, ali i posebnu pripremu pred svaku ljetnju turističku sezonu, odnosno za period kada uredno vodosnabijevanje Crnogorskog primorja zavisi od regionalnog vodovodnog sistema. Kako sam i prije preuzimanja dužnosti u Regionalnom vodovodu rukovodio poslovanjem u okviru vodnog sektora, jedan od prvih prioriteta u Regionalnom vodovodu mi je bio da u saradnji sa kolegama iz tehničkog sektora, provjerim stanje sistema i da obezbjedimo pogonsku spremnost za maksimalni režim rada u dužem vremenskom periodu od jula do kraja septembra, kao i da preveniramo sve neočekivane situacije koje bi mogle dovesti do prekida u vodosnabdijevanju Crnogorskog primorja. Shodno višegodišnjoj praksi izuzetno profesionalnog tima u tehničkom sektoru, i ove godine su sprovedene sve aktivnosti na pripremi RVS za održiv i siguran rad u toku ljetnje turističke sezone, uključujući aktivnosti na tekućem, kao i na investicionom održavanju sistema - realizovan je redovni servis uređaja za rezervno napajanje električnom energijom kao i pumpnih agregata na svim pumpnim stanicama, redovno čišćenje vodozahvata izvorišta Bolje Sestre, sanacija dijela cjevovoda DN550 na lokaciji iznad Budve, a usljed klizanja terena, kao i brojne druge aktivnosti koje realizuje tehnička služba Regionalnog vodovoda, a vezano za kontrolu i praćenje rada sistema i opreme, detekcije nedostataka, popravke, zamjene i slično. Postizanje pogonske spremnosti za maksimalni režim rada takođe obezbjeđuje 100% pogonsku rezervu za isporuku maksimalne količine vode koja se u prethodnim godinama zahtijevala od strane lokalnih vodovodnih preduzeća na Crnogorskom primorju. Srećom, cjevovod i oprema Regionalnog vodovoda su relativno novi, posebno u poređenju sa komunalnom i vodovodnom infrastrukturom opštinskih Vodovoda, te ne dolazi često do značajnih kvarova koji iziskuju sanacije, niti do značajnih gubitaka na mreži.
Kao što vam je poznato, ova ljetnja turistička sezona je bila posebno izazovna po više osnova, uzevši u obzir preošlogodišnje katastrofalne rezultate uslijed globalne pandemije i odluke da se Crna Gora zatvori za turiste. Ove godine je postojao veliki pritisak i jasna potreba turističko-ugostiteljskog sektora, ali i Vlade i državnih subjekata, da unekoliko nadoknade ogromne gubitke iz prošle godine i očuvaju stabilnost poslovanja, ali i javnih finansija, uz dodatni napor koji je uložila Vlada zajedno sa nadležnim ministarstvom i institucijama sistema na očuvanju javnog zdravlja naših građana i brojnih gostiju. U takvoj postavci stvari, Regionalni vodovod, koji se bavi djelatnošću od javnog interesa, je ponio svoj dio tereta i preduzeo sve neophodne mjere i aktivnosti da obezbjedi kontinuirano vodosnabdijevanje svih opština Crnogorskog primorja zdravstveno ispravnom vodom za piće visokog kvaliteta, i u dovoljnim količinama i time dao svoj doprinos da ova ljetnja sezona ispuni, pa čak i premaši očekivanja. Sve opštine su u periodu od polovine jula do kraja avgusta mjeseca imale zahtjeve za isporukom dodatnih količina vode u odnosu na ugovorene količine i Regionalni vodovod je uspio da odgovori svim zahtjevima.
Ukupno je svim opštinama do kraja avgusta isporučeno isporučeno šest miliona kubika vode, što je na nivou potrošnje iz 2019. godine, odnosno 20 % više u odnosu na 2020. godinu. U špicu sezone sve primorske opštine su uzimale veće količine vode od ugovorenih, a sa potrošnjom je prednjačila opština Budva, i do kraja avgusta ViK Budva je povukao dva miliona kubika vode od Regionalnog vodovoda. Glavna sezona jeste uspješno završena za Regionalni vodovod, ali se nadamo i dobroj post sezoni, tako da ćemo konačne rezultate moći da sumiramo tek krajem oktobra.
Glasnik: Alarmantni podaci o drastičnom padu izdašnosti izvorišta Bolje Sestre usljed nelegalne eksploatacije pijeska i šljunka iz korita rijeke Morače su zabrinuli javnost na početku ove ljetnje sezone, a i sami ste ukazali na opasnosti od ugrožavanja vodosnabdijevanja opština Crnogorskog primorja u narednim godinama. Kako vidite ovaj izazov i šta je Regionalni vodovod preduzeo ili planira da preduzme u pogledu zaštite vodoizvorišta Bolje Sestre?
Đurašković: Jedna od strateških aktivnosti na poboljšanju vodosnabdijevanja Crnogorskog primorja bila je izgradnja regionalnog vodovodnog sistema, na izvorištu Bolje Sestre koje se nalazi u basenu Malog blata, u šta je Crna Gora uložila oko 107 miliona eura. Prema prvim mjerenjima i podacima iz 2005. godine, izdašnost izvorišta Bolje Sestre je bila preko 2600 litara u sekundi. Tokom posljednje decenije se bilježi eksponencijalni pad, preciznije od 2010. godine, a najveći u periodu od 2016. godine do septembra 2020. godine, kada je istog mjeseca izdašnost došla na svega 350 litara u sekundi. Ovako drastičan pad izdašnosti samog izvora je rezultat uticaja više faktora, u najvećem dijelu su uticaji antropogenog karaktera, dok se jedan manji dio može pripisati i klimatskim promjenama. Svakako, ključni uticaj u tom smislu i najveći izazov sa kojim se suočavamo je nekontrolisana i nelegalna eksploatacija šljunka u koritu rijeke Morače koja u kontinuitetu traje decenijama.
Devastacija rijeke Morače kao i okolnog područja koja traje decenijama nije nepoznata činjenica, s tim što je posebno intenzivirana u posljednjih desetak godina. Nekontrolisanom i nelegalnom eksploatacijom šljunka iz korita rijeke, ali i pod plaštom dodijeljenih koncesija za regulaciju riječnog korita, načinjena je nesaglediva šteta ovoj rijeci, što je vidljivo golim okom, ali i čitavom okolnom području, koje dijelom ulazi u II zaštitnu zonu vodoizvorišta Bolje Sestre. Nivo korita Morače je na ovaj način spušten za 5-7 metara, što dovodi do vještačkog spuštanja nivoa podzemnih voda, i u krajnjem se odražava na smanjenu izdašnost okolnih izvora, uključujući i Bolje Sestre.
I pored moratorijuma na eksploataciju šljunka iz Morače koji je na snazi od 2016. godine , ona nije zaustavljena. Na Morači je svakodnevno veliki broj bagera i kamiona koji odnose ogromne količine materijala, i tome se već godinama ne staje na put. Osim sporadičnih upozorenja, u prethodnom periodu se nije ništa konkretno preduzelo da se ove aktivnosti zaista zaustave. Nadležna služba Regionalnog vodovoda je u posljednja tri mjeseca posebno intenzivirala nadzor ovog područja i do sada smo u saradnji sa nadležnim organima i MUP-om Crne Gore već preduzeli hitne mjere na zaustavljanju dalje devastacije korita rijeke Morače, te podnijeli nekoliko prijava po kojima je ovaj organ sproveo dalje radnje u skladu sa zakonom, što ćemo nastaviti da radimo i u narednom periodu.
Takođe, u okviru bespovratnih sredstava koja je za potrebe Regionalnog vodovoda obezbijedila Evropska banka za obnovu i razvoj (EBRD), realizuje se više projekata, od kojih je jedan i izrada strateškog dokumenta, Plana upravljanja vodnim resursima, koji za potrebe Regionalnog vodovodaizrađuje konzorcijum „Energoprojekt hidroinženjering – Inspirijum“ iz Republike Srbije.
Osnovni cilj izrade Plana upravljanja vodnim resursima RVS je bila detaljna ocjena stanja izvorišta Bolje Sestre, sa posebnim akcentom na procjenu uzroka uočenog trenda pada izdašnosti izvorišta. Dodatno, sprovedena je i analiza trenutnog stanja RVS, procjena potreba za vodom na Crnogorskom primorju za narednih 25 godina, te potreba za dodatnim razvojnim aktivnostima.
U okviru Plana upravljanja je istovremeno potvrđena i zabrinutost Regionalnog vodovoda i EBRD za ugroženost izvorišta Bolje Sestre. Izvršena je studiozna analiza uticaja klimatskih promjena, padavina, kao i uticaja ljudskog faktora u II zoni sanitarne zaštite izvorišta Bolje Sestre. Rezultati su jasno ukazali da je ljudski faktor dominantan razlog smanjenja izdašnosti izvorišta, te da se preporučuje sprovođenje hitnih mjera na sprječavanju dalje devastacije korita rijeke Morače, koje se dijelom nalazi u II zoni sanitarne zaštite izvorišta, te vraćanje korita u prethodno stanje (remedijacija). Takođe, razrađena su i potencijalna rješenja za obezbjeđenje dodatnih količina vode za regionalno vodosnabdijevanje, te preporučena i dodatna hidrogeološka istraživanja, kojima bi se utvrdile granice slivnog područja izvorišta Bolje Sestre.
Regionalni vodovod je za najveći dio predmetnih istraživanja obezbijedio sredstva finansiranja kroz IPA INTERREG IT-AL-MNE projekat i predmetna istraživanja su u toku.
Shodno preporukama iz Plana upravljanja vodnim resursima RVS, a u saradnji sa nadležnim organima smo inicirali aktivnosti sa ciljem da se u kratkom roku ispita u kojoj mjeri bi se značajno povećanje vodostaja na dijelu rijeke Morače odrazilo na izdašnost vodoizvorišta Bolje Sestre, što očekujem da ćemo realizovati u narednih nekoliko mjeseci. Konačni rezultati istraživanja i konkretni predlozi za dalje postupanje po pitanju trenda smanjenja izdašnosti izvorišta Bolje Sestre se očekuju u periodu mart-maj 2022. godine.
U okviru studije Montoring i zaštita izvorišta Bolje Sestre će se predložiti aktivnosti koje treba sprovesti kako bi se na srednji i dugi rok riješilo pitanje smanjenog kapaciteta zahvatanja vode iz izvorišta Bolje Sestre, ali se očekuju i predlozi za sprovođenje mjera koje će kratkoročno, do sprovođenja dugoročnih mjera, obezbijediti uredno i održivo vodosnabdijevanje na Crnogorskom primorju. Jasno je da će biti neophodno sprovesti dodatna stručna istraživanja za potrebe predlaganja dugoročnih rješenja za uočeni trend smanjenja izdašnosti, kao i da će investicija na izvođenju radova za trajno rješavanje nastale situacije biti izuzetno značajna u finansijskom smislu,
Regionalni vodovod je istrajan na putu do trajnog rješavanja ovog izazova i sigurno nećemo ništa prepustiti slučaju, te je jasno da će u narednom periodu ova tema biti u fokusu svih naših aktivnosti. Ugroženost vodoizvorišta dovodi u pitanje održivost RVS, realizaciju svih započetih i novih razvojnih projekata i predstavlja ozbiljnu prijetnju daljem razvoju turizma kao vodeće privredne grane u Crnoj Gori. Šteta koja može nastati usled kumulativnog uticaja više faktora, može se mjeriti milijardama eura. Ovdje uključujemo u faktore investicije u turizmu, distribuciju vode za vodosnabdijevanje primorja, već uložena sredstva u razvoj sistema, mogući izvoz voda itd. Stoga oko ovoga Regionalni vodovod ne ostavlja prostora za kompromis - naša je obaveza da preduzmemo sve mjere i upotrebimo sva raspoloživa zakonska sredstva, kad to kažem mislim prvenstveno na aktivnosti i mjere koje nisu kozmetičkog karaktera, već će dati vidljive, mjerljive i dugoročne rezultate, kao i da aktivno uključimo sve relevantne organe, tj. donosioce odluka u rješavanje ovih izazova, kako bi obezbijedili adekvatnu zaštitu i održivo vodosnabdijevanje Crnogorskog primorja.
Glasnik: Da li ste zadovoljni uspostavljenom saradnjom sa resornim Ministarstvom i svim ključnim institucijama i organima i da li u narednom periodu očekujete punu podršku svih relevantnih subjekata u cilju postizanja vidljivih rezultata u prevenciji dalje devastacije šireg okruženja koje spada u zaštitnu zonu vodoizvorišta Bolje Sestre?
Đurašković: Kao što sam već naglasio, imamo punu podršku resornog Ministarstva, kao i ostalih relevantnih organa da nastavimo sa započetim aktivnostima na praćenju, prijavljivanju i sprječavanju daljih nelegalnih aktivnosti koje se odvijaju u zaštitnim zonama vodoizvorišta Bolje Sestre. Za sada smo veoma zadovoljni ostvarenom saradnjom i sa MUP-om Crne Gore, koji je odmah reagovao na naše prijave i procesuirao počinioce po dostavljenim dokazima sa naše strane. Tu je i inicijativa za zajedničke aktivnosti sa Upravom za vode u narednom periodu, a u cilju postizanja veće efikasnosti u prevenciji daljih nelegalnih aktivnosti u koritu rijeke Morače i oblasti zaštitnih zona vodoizvorišta Bolje Sestre.
Iako lično ne vjerujem da će do toga doći, naglasio bih da svakako nećemo ostati nijemi i izaći ćemo u javnost i preduzeti sve mjere koje su u našoj nadležnosti ukoliko u bilo kom trenutku osjetimo da ostali organi ne rade svoj posao u smislu podrške aktivnostima Regionalnog vodovoda na zaštiti vodoizvorišta, ili na bilo koji drugi način opstruiraju ili onemogućavaju sprovođenje zakonitih radnji u tom smislu. Kako sada stoje stvari, čini mi se da smo, ovako uspostavljenom saradnjom, na odličnom putu da zajedničkim snagama prekinemo dosadašnju negativnu praksu i pružimo vrlo konkretne rezultate, tj. najzad stanemo na kraj devastaciji koja ne ugrožava samo izvorište Bolje Sestre, već i čitavo vodno tijelo Crne Gore.
Glasnik: Kakav je trenutni status razvojnih projekata Regionalnog vodovoda, posebno projekta povezivanje opštine Herceg Novi na sistem regionalnog vodosnabdijevanja i da li u narednom periodu planirate nastavak aktivnosti na proširenju regionalnog vodovodnog sistema?
Đurašković: Završetak radova na projektu spajanja opštine Herceg Novi na regionalni vodovodni sistem, kao jedine preostale opštine na Crnogorskom primorju koja još uvijek nije direktno priključena na sistem Regionalnog vodovoda, nakon gotovo godinu dana kašnjenja, je konačno izvjestan i očekujem da će se realizovati do kraja 2021. godine, zapravo, slobodno mogu reći i prije kraja godine.
Radovi su podrazumijevali izgradnju 3,2 km novog cjevovoda i optičke infrastrukture na teritoriji opštine Tivat, čime će se na sistem povezati ranije izgrađeni dio Regionalnog vodovoda iz ‘80-tih godina prošlog vijeka (oko 9 km cjevovoda na području opštine Herceg Novi, rezervoar „Zelenika“, kao i podvodni cjevovod ka poluostrvu Luštica). Završetak projekta je bio predviđen za kraj 2020. godine, međutim došlo je do zastoja i ovaj projekat sam zatekao nakon što sam preuzeo dužnost, u fazi koja je bila, s tačke gledišta Regionalnog vodovoda, prilično apsurdna. Spor koji je nastao na relaciji Regionalni vodovod – „Primorje“ AD Tivat -Uprava za katastar i državnu imovinu PJ Tivat, a u vezi sa naknadom za nepotpunu eksproprijaciju zemljišta u vlasništvu „Primorja“ preko koga, u dužini od 35 m, prolazi trasa regionalnog vodovoda na dionici PK Podkuk - Jadranska magistrala – Opatovo,je u velikoj mjeri bio uzrokovan tvrdim i nepopustljivim stavom po ovom pitanju koji je zastupala prethodna uprava Regionalnog vodovoda u međusobnim kontaktima sa vlasnikom predmetnog zemljišta. Radovi na projektu vrijednom gotovo 2 mil EUR su stali zbog naknade od 3.500,00 EUR i 35 metara dužnih zemljišta. Nakon što smo održali sastanak sa vlasnikom predmetne parcele, gdje smo obostrano konstatovali težnju obje strane da se, u obostranom interesu i želji da se ne ugrozi javni interes, dođe do zajedničkog rješenja u ovom višemjesečnom sporu, uspješno smo potpisali Sporazum po kojem je spor okončan i Regionalnom vodovodu je omogućen nesmetan pristup predmetnoj parceli, a za uzvrat je Regionalni vodovod isplatio vlasniku pravičnu novčanu naknadu za nepotpunu eksproprijaciju u iznosu od 3.554,00 EUR. Time su se konačno stekli svi uslovi za nesmetani nastavak i završetak obustavljenih radova na projektu povezivanja Herceg Novog i završetka prve faze izgradnje RVS, što, kao što sam rekao, očekujem prije kraja 2021. godine.
Vjerujem da ćemo već naredne godine uspostaviti saradnju sa opštinom Herceg Novi kakvu imamo i sa ostalim opštinama na Primorju, te da ćemo stanovnicima i gostima ove opštine obezbijediti podršku iz RVS, kako se ne bi suočavali sa nestašicom vode i restrikcijama tokom špica turističke sezone i ogromnog priliva turista, kao što je bio slučaj tokom ove ljetnje sezone.
Takođe, okončan je poslije dužeg vremena tenderski postupak za izgradnju drugog cjevovoda Regionalnog vodovodaod Budve do Tivta, čime započinjemo drugu fazu izgradnje RVS. Potrebe za vodom opština Kotor, Tivat i Herceg Novi se u poslednjih 10 godina u kontinuitetu povećavaju uslijed ubrzanog razvoja prestižnih turističkih projekata na ovom dijelu Primorja, tako da je neophodno da Regionalni vodovod obezbijedi neophodne preduslove i infrastrukturu kako bi odgovorio ovim zahtjevima i pružio neophodnu podršku ovom razvojnom trendu. Predmetnim cjevovodom će se postojeći kapacitet RVS na dionici Budva – Herceg Novi podići sa sada raspoloživih 330 l/s na 750 l/s. U tom cilju jeostvarena saradnja sa Upravom za saobraćaj, koja na istoj dionici realizuje izgradnju bulevara. Istovremenom izgradnjom ova dva infrastrukturna projekta u dužini od oko 16 km, će se ostvariti procijenjena ušteda od oko 3 miliona eura javnih sredstava.
Glasnik: Kakvi su planovi u vezi sa početkom izgradnje III faze sistema za regionalno vodosnabdijevanje na teritoriji barske i ulcinjske opštine? Da li to za Regionalni vodovod, shodno načinu poslovanja i djelatnosti koju obavlja, osim zadovoljenja javnog interesa, takođe otvara i mogućnost za unaprijeđenje poslovanja kroz potpuno novi poslovni segment, kao i nove izvore prihoda? Kakve dodatne pretpostavke je potrebno ispuniti u tom smislu?
Đurašković: Ovo je možda najvažniji i najveći projekat rješavanja višedecenijskog problema nedostatka vode za piće na oko 30% teritorije u opštini Bar, ukupne vrijednosti oko 12 miliona eura, koji bi, takođe bio finansiran sredstvima EBRD, tj. drugom tranšom kredita po Ugovoru koji je Regionalni vodovod potpisao sa ovom renomiranom finansijskom institucijom.
Ovaj dio barske opštine je, po broju izgrađenih objekata, jedno od najvećih naselja na Crnogorskom primorju koje se decenijama snabdijevalo vodom za piće putem cistijerni. Uz finansijsku podršku EBRD i potpisane Memorandume o saradnji sa opštinama Bar i Ulcinj, Regionalni vodovod bi ušao u veliki projekat izgradnje nedostajuće vodovodne i komunalne infrastrukture na ovom području kroz koje prolazi cjevovod RVS. Neke aktivnosti na povezivanju naselja Dobra Voda, Veliki pijesak i Utjeha, kao i Kruče u ulcinjskoj opštini su već preduzete. To bi svakako bio prvi put da se u Crnoj Gori na tako velikom prostoru i za potrebe već izgrađenih preko 5.000 objekata istovremeno gradi vodovodna i kanalizaciona mreža, kao i postrojenje za tretman otpadnih voda, uz poštovanje najvećih standarda i primjenu ASSET mendžmenta. Želimo da uspostavimo standard za sve buduće investicije u infrastrukturne projekte i tome smo zaista svi u Regionalnom vodovodu posvećeni. Naravno, podrška Vlade postoji i u narednom periodu ćemo ući u detaljne konsultacije u vezi sa modelom i načinom na koji bi Regionalni vodovod preuzeo ulogu nosioca ovog projekta, te kakve bi benefite to donijelo našem preduzeću.
Glasnik: Možete li dati ocjenu stanja u sektoru komunalnih usluga posebno u kriznim periodima, kao što je ovaj izazvan globalnom pandemijom virusa KOVID-19 virusom i šta bi bilo neophodno uraditi kako bi se olakšao rad komunalne privrede?
Đurašković: Komunalni sektor, kao jedan od onih 'nevidljivih' činilaca koji utiče na kvalitet života građana i omogućava uredno funkcionisanje kompletne privrede na dnevnom nivou svakako spada u red strateških stubova društva u cilju održivosti našeg ekonomskog sistema, posebno u situacijama globalnih izazova, kao što je to sada slučaj sa pandemijom izazvanom virusom COVID-19. Bez posvećenih djelatnika u komunalnom sektoru, kao i bez onih u zdravstvenom ili bezbjednosnom sektoru, što je ova kriza i pokazala, život građana, kao i opstanak ostalih djelatnosti bi bio gotovo nezamisliv. Naravno, međusektorska saradnja, podrška i zajedničko djelovanje u opštem interesu je od ključnog značaja u vanrednim situacijama, ali bih iskoristio ovu priliku da se osvrnem na aspekte koje je potrebno dodatno unaprjeđivati. Potrebno je da se posebna pažnja posveti planiranju i što intenzivnijem razvoju jake i dobro postavljene infrastrukture, jer to vidim kao osnovni kamen spoticanja koji ne samo što otežava rad komunalne privrede, već ujedno usporava sve dalje razvojne planove i projekte koji daleko prevazilaze polje djelovanja ovog sektora. Ovo je suštinski važan preduslov za savladavanje negativnih efekatai prevazilaženje ekonomske krize u vanrednim okolnostima, poput ovih sa kojima se suočavamo od početka 2020. godine. Kao neko ko je dobro upoznat sa stanjem komunalne infrastrukture na lokalnom nivou, svjestan sam u kolikoj mjeri trpimo gubitke uslijed starosti, dotrajalosti ili nefunkcionalnosti postojećih infrastrukturnih sistema. Potrebno je na sistemski organizovan način pristupiti analizi postojećeg stanja i realno sagledati mogućnost unaprjeđenja, povećanja efikasnost pomoću inovativnih rješenja za održavanje, uspostaviti široku saradnju sa kolegama iz drugim zemalja i praktično primjenjivati pozitivne prakse, uz istovremeno kreiranje razvojnih projekata na proširenju/ saniranju i određivanje adekvatnih modela finansijske podrške za iste. U svemu tome je neophodno voditi računa i o ljudskim resursima, u smislu školovanja i edukacije potrebnih kadrova, kako bi stvorili ambijent za održivo funkcionisanje cjelokupnog sektora i njegov dalji razvoj.
Izvor: Glasnik Privredne komore Crne Gore
