„Izuzetni rezultati arheoloških istraživanja na prostoru Starog grada Budve, sprovedeni poslije zemljotresa 1979. godine, bitno su uticali na rasvjetljavanje kompleksne istorije ovog drevnog mediteranskog centra. Jedno od njih je, svakako, pronalazak ostataka ranohrišćanske bazilike, sa vrijednim fragmentima mozaičkog poda, tokom iskopavanja 1982-83. godine, za koje se smatra se da potiču sa kraja V ili sa početka VI vijeka. Ovo ukazuje i na činjenicu da je u pitanju najstariji sakralni objekat podignut na prostoru stare Budve, a kad je riječ o spomenicima te vrste, i jednom od najstarijih na teritoriji Balkana. Bazilika je otkrivena na prostoru koji se nalazi između južnog zida biskupskog dvora crkve Svetog Ivana i platoa ispred Citadele u jugoistočnom dijelu Starog grada. Značaj ovog otkrića utoliko je veći, ukoliko se ima na umu da je to skoro jedini ostatak materijalne kulture iz tog burnog perioda budvanske istorije na prelasku dvije epohe: antičke – robovlasničke i srednjovjekovne – feudalne, odnosno politeističke i hrišćanske religije. Kao granično područje rimske, a kasnije i vizantijske provincije Prevalis, Budva je u vrijeme nastanka ove impozantne građevine (za vlade cara Anastasija ili iz ranog perioda vladavine cara Justinijana) bila izložena najezdi varvarskih plemena (kasnije Avara i Slovena) koja su sve češće nadirala na Balkan. Ovo je uslovilo česta rušenja, paljenja i razaranja, između ostalog, i bazilike, te je u više navrata i obnavljana. Posljednja obnova je izvršena početkom IX vijeka, da bi u napadu Arabljana 841. godine crkva konačno bila srušena i zapaljena.
Sudeći prema dimenzijama tlocrta, ranohrišćanska bazilika je i najveći sakralni objekat sagrađen unutar zidina budvanskog Starog grada. Površina poda bazilike bila je prekrivena mozaičkim tepihom. Ne samo prema simbolima u predstavama na mozaiku već i po funkciji sakralnog hrama, ona se i svojom arhitektonikom trobrodnog hrama uklapala u hrišćanski obred. Ostatak podnog mozaika koji je, zasigurno, prekrivao cjelokupnu površinu bazilike, otkriven je u sjeveroistočnom dijelu građevine, odnosno u dijelu naosa i apside. Na preostalih 39 fragmenata mozaika (40 m2), mogu se prepoznati, pored dekorativnih geometrijskih polja sa simboličkim znacima i ideogramima, takođe i monogrami, dvodimenzionalno predstavljeni prikazi ptica, ukrasni kukovi, kao i floralni elementi. Prikazane ptice su najvjerovatnije golubice, čija se simbolika u hrišćanstvu povezuje sa dušom pravednika. Čistota duše se, po pravilu, poredi sa golubicom, dok njena krila simbolišu oslobađanje od ovozemaljskog života. Podni mozaik iz ove ranohrišćanske građevine je polihroman, izveden kockicama od raznobojnog mermera, stakla, krečnjaka, karakterističnog zelenog bečićkog kamena i opeke, najčešće u tehnici opus tessellatum, to jeste ređanjem krupnijih kockica ne sasvim jednake veličine i obrade. Može se pretpostaviti da su majstori mozaika pripadali jednoj od škola poznate mozaičke radionice u Saloni, čiji ugled posebno raste u V i VI vijeku, naročito na Primorju.
Prve konzervatorske intervencije, izvedene su tokom jeseni 1986. godine pod rukovodstvom konzervatora Vladimira Rašića, iz Republičkog zavoda za zaštitu spomenika kulture Srbije. Dugo vremena, nakon toga, nije se sa sigurnošću znalo gdje je mozaik pohranjen, a onda, slučajno, prilikom jedne od brojnih potraga, 1997. godine, pronađen je, kao dio otpada, zajedno sa antičkim mozaikom, u jednoj podzemnoj, vlažnoj i neuslovnoj prostoriji Hotela „Avala“. Odmah zatim, 1998. godine, ekipa Republičkog zavoda za zaštitu spomenika kulture RCG, u saradnji sa konzervatorom Jovom Đurovićem („Muzeji, galerija i biblioteka“) izvela je radove na preventivnoj zaštiti oba mozaika i pohranila ih u jednom od gornjih, suvljih, prostora Hotela „Avala“, gdje su se nalazili do početka rekonstrukcije Hotela. Nakon toga, premješteni su u prostore današnje JU „Muzeji i galerije Budve“, a 2015. godine, poslije završetka radova na konzervaciji antičkog mozaika, konačno, sa odeređenim prekidima, započinje i konzervatorski tretman mozaika iz ranohrišćanske bazilike sa ekipom sačinjenom od međunarodnih i domaćih stručnjaka (Centar za konzervaciju i arheologiju Crne Gore, Centralni institut za konzervaciju iz Beograda, Srbija, JU „Muzeji i galerije Budve“). Radovi su nastavljeni 2016. godine i danas su u završnoj fazi, a izvodi ih ekipa u sastavu: Dušan Maksimović, konzervatorski tehničar (Centralni institut za konzervaciju iz Beograda, Srbija), Elvir Adrović, akademski vajar i Jelena Đurašković, akademska slikarka (JU „Muzeji i galerije Budve“), pod rukovodstvom Jova Đurovića, konzervatorskog savjetnika i rukovodioca OJ „Muzeji“ (JU „Muzeji i galerije Budve“) i Živka Radovića, konzervatorskog savjetnika (JU „Muzeji i galerije Podgorice“), kao nadzornog organa.
Otkriće ostataka hrama kao što je budvanska bazilika sa podnim mozaikom, svakako je ispunilo istorijsku prazninu nedostatka materijanih izvora u periodu od kasne antike do pojave Slovena na našem prostoru, a svjedoči o Budvi kao značajnom kulturnom, religijskom i ekonomskom centru toga vremena.
Budvanska bazilika svrstava se u red najznačajnijih spomenika te vrste na Jadranu i u unutrašnjosti Balkana.“, zapisala je u katalogu izložbe mr Lucija Đurašković.
Izložba će biti otvorena za posjetioce do kraja februara.
foto: Jugoslav Belada 2014
