Tokom 4 v.n.e. napisana je prva farmakopeja kineske medicine tj. kolekcija medicinskih recepata i kao prva na svijetu sačinjava zbirku od 365 biljaka. O većini bolesti koje znamo danas kao npr. ovčije boginje, tumor, tuberkoloza itd. o dijagnozi, liječenju i prognozi nalazimo u Kini zapisane u knjigama raznih autora od 5 - 3 v.p.n.e.
Vrijedi pomenuti doktora/hirurga Hua To-a - (110-207 n.e.) On je bio prvi kineski ljekar koji je pronašao i usavršio anestetik po imenu Ma Fei San. Ovaj doktor je značajan jer je upotrijebio narkotik tj. anestetik 1700 godina prije pronalaska anestetika u Evropi.
Prvi put zapisana u knjigama nalazimo sistematski izučavanje anatomije tokom 475 - 221 p.n.e. Tokom dinastije Tang (5 v.n.e.) osnovane su prve medicinske škole sa zvaničnim ispitima. Prva enciklopedija i rječnik u Kini datira od 58 godine p.n.e.
Čitava plejada vrsnih ljekara kineske medicine je ostavila trag u pisanim dokumentima tj. štampanim knjigama gdje se postepeno razvijala kako akupunktura tako i druge discipline kineske medicine tokom ranog i srednjeg vijeka pa do modernog doba gdje ćemo nekom drugom prilikom pomenuti nekoliko značajnih istorijskih momenata koji su doveli kinesku medicinu u poziciju u koju se nalazi danas.
Da bi razumjeli kinesku tradicionalnu medicinu moramo razumjeti originalnu kinesku kosmologiju tj. kinesko poimanje nastanka svijeta i nastanka ljudi. Najznačajnija legenda u Kini je legenda o Pang Gu-u koja kaže... Na početku ne bješe tvari u univerzumu osim nepreglednog haosa bez ikakvog oblika. Nakon izvjesnog vremena taj haos se formirao u obliku kosmičkog jajeta u vremenskom periodu od 18000 godina. Tokom tog perioda savršeno protivurječni principi Jin i Jang postaju uravnoteženi i stvara se prvo kreativno intelektualno biće koje se naziva Pang gu. Pan gu je po legendi stvorio Zemlju i sunčani sistem i svaki dan odvajao Zemlju od Raja u periodu od 18000 godina ili 3 metra dnevno (je rastao) sve ukupno 1000000 li-ja, što je oko 30000 milja.
Nakon 18000 godina Pangu odluči da je vrijeme da se odmori i da želi da se vrati u veliko ništavilo iz koga je sve nastalo. Njegov dah je postao vjetar, njegov glas - grmljavina, njegovo tijelo je stvorilo planine i ekstremne uslove na zemlji, njegova krv je formirala rijeke, od mišića su nastala plodna tle, od njegove brade su nastale zvijezde i mliječni put, od njegovih vlasi šume i džungle, od njegovih kostiju su nastali dragocjeni minerali, od koštane srži su nastali dijamanti, njegov znoj je formirao oblake i kišu, buve iz njegovog krzna nošene vjetrom su formirale sve životinje i vodozemce... Njegova četiri uda su formirale četiri strane svijeta (tj. zemljinu osu i polove).
Nakon izvjesnog perioda stvorila se prvobitna akumulacija voda tj. ogromni potop na Zemlji koji je nastao od 3 dominantne rijeke.
Nakon potopa pojavila se Nuva tj. prva žena koja je u svojoj dosadi napravila prema svojem odrazu figure od gline i udahnula im život. Tako su kreirani prvi ljudi... Zbog njene želje da napravi veći broj figura neki ljudi nisu bili oblikovani kvalitetno tj. bili su okrnjeni i kada im je udahnut život istovremeno su zadobili i bolesti kao i smrtnost zbog svoje nesavršenosti. Međutim jedini savršeni komad gline kome je udahnut život i stvoren besmrtni čovjek je 'Car od žada'.
Na početku vremena za prve ljude Zemlja je bila teško mjesto za život. Osim ljudi koji su naseljavali Zemlju takođe su bili prisutni svakojake forme života kao što su anđeli, duhovi, monstrumi i demoni. U to vrijeme Car od žada je bio običan čovjek bez ikakvih specijalnih osobina. Osjećajući tjeskobu zbog svoje nemoći da pomogne ljudima koje je predvodio u borbama sa navedenim kreaturama odlučio je da se izoluje u pećini i razvija svoj unutarnji mir i snagu tj. jednu vrsta Tao-a kako kažu Kinezi. On je preživio 3200 iskušenja u potrazi za mirom i spokojem. Jedno iskušenje je trajalo oko 3000000 godina. Nakon izvjesnog vremena jedna forma demona koja je živjela u vrtlogu pakla neprestano se reinkarnirajući dostigla je formu besmrtnosti.Taj demon je prošao 3000 iskušenja od kojih je svako trajalo 3000000 godina. Nakon zadnjeg iskušenja umjesto mira dostigao je gordost bivajući uvjeren da je najsavršenije biće u Univerzumu. Okupio je armiju demona i sličnih monstruma u htjenju da razori prebivalište anđela (Raj) i besmrtnih ljudi sa željom da zavlada i u duhovnom planu. U finalnoj bici demoni su pobijedili pravednu stranu besmrtnika. Na sreću Car od žada je u toku tog rata završio svoju duhovnu fazu kultivacije prešavši 3200
iskušenja i vidjevši da zlo nadvladava dobro, izazvao glavnog demona u viteškoj bici. Levitirajući, odvojio je materijalno od duhovnog i uništio postojanje zlog demona. Ostali demoni su se razbježali glavom bez obzira... Nakon toga Car od žada se vratio svojem bivstovanju i unutarnjem napredovanju. Zbog svoje snage i duhovnosti smatra se da je dostigao formu boga.
Prema legendi Car od žada je kreirao i prvi zodijak tj. astrologiju. Pošto je bivstvovao u Raju nije imao niti želje niti volje da posjeti Zamlju koja je bila na niskom stupnju razvića. Jednog dana je odlučio da se sretne sa životinjama koje je kreirao prije mnogo hiljada godina (zapravo bio je radoznao kako su evoluirali (poslije inicijalnog stvaranja) te ih je pozvao u Raj da sami dođu i otvorio im put preko Mliječnog puta (koje je stvorio da bi odvojio Raj od Zemlje) do vrata Raja. Mačka koja je smatrana njegovom najljepšom kreacijom, imala je običaj da spava dugo i zbog toga je zamolila svog najboljeg prijatelja -miša, da je probudi na dan polaska za Raj. Miš je sebe smatrao ružnom kreacijom i nakon poraznog razmišljanja da će uz prisustvo najljepše životinje - mačke, impresija drugih biti još gora, donosi odluku da ne probudi mačku na dan odlaska u Raj. Pošto je mačka bila odsutna na dan odlaska, biva zamijenjena sa svinjom. Car od žada je bio oduševljen transformacijom koju je vidio na svojim kreacijama - životinjama i odlučio je da podijeli godine na razdoblje od 12 godina koje odgovaraju 12 životinja. Takođe odlučuje da podijeli vrijeme na 12 jednakih djelova dana i noći (koje odgovaraju jednom dijelu u vremenskom trajanju po 2 časa koje mi poznajemo). Nakon povratka na Zemlju mačka je shvatila da je nasamarena od strane miša i to je početak vječnog neprijateljstva mačke prema mišu. U kineskom zodijaku godina miša označava izrazito loše vremenske, ekonomske životne uslove i katastrofe...
Nego, vratimo se na kinesku medicinu. Osnova kineske medicine je kosmologije Taoizma tj. Jin-a i Jang-a. Osnovni princip TKM (tradicionalne kineske medicine) je ideja da sve stvari koji sačinjavaju su mikrokosmos tvari koje naseljavaju. Sve je u konstantnom pokretu i mijenjanju. Takođe sve forme života su u nekoj vrsti povezanosti i zavisnosti, i promovišu ili vrše restrikciju jedno drugog. Ovaj princip u modernoj nauci takođe postoji i nalazimo ga pod imenom 'Zakon o relativnosti, kibernetici, teoriji sistema i informacionoj tehnologiji'.
U milenijumima eksperimentalne nauke verifikovane kako u staroj Kini a dijelom u modernoj Kini, 'TKM' upotrebljava tradicionalni filozofski koncept da zaokruži teorije i hipoteze koje su prethodno potvrđene tokom moderne kliničke prakse. Tako dolazimo do postavke da 'TKM' dijeli istu postavku sa tradicionalnom kineskom filozofijom o kineskom dijalektičkom matrijalizmu. U toj teoriji se smatra da postoje dvije dijametralne suprotnosti egzistencije svega i to: materijalističkog sustava tvari tj. da je sve sastavljeno od tvari i obrnuto da je je tvar konstantno okrenuta jedna naspram drugog i da kao takva dinamička suprotnost a u konstantnom pokretu daje postanak svih stvari i inicijalnu varnicu za sve aktivnosti u univerzumu.
Prvo nekoliko riječi o Ći-ju (气 sa kin. - koji se prevodi kao vazduh, uzdah, miris, klima, duh, moral, gas itd.) za koji možemo reći da je neka vrsta konstantne energije koja se nalazi u sastavu tvari i koja svojom transformacijom stvara život i čije manifestacije su i druge vrsta sila koje smo uspjeli otkriti kao npr. magnetna, gravitaciona sila itd... U nekim religijama Ći se može poistovjetiti sa duhom božjim koji omogućava život tvarima... znači Ći je bazična substanca koja stvara Univerzum i koja stvara druge objekte u univerzumu. Priroda ove substance naslućujemo kroz njenu manifestaciju: kondenzaciju i disperziju tj. onako kako je mi, ljudi vidimo: kroz materiju (materijalno) ili kroz prirodnu silu (ne-materijalno). Takvo viđenje nam omogućava da pratimo transformaciju Ći-ja kroz razne forme u čovečjem tijelu u dijagnostičke svrhe. Kada je Ći u kondenzaciji tada daje zdravu formu organima čovječjeg tijela, a kada je u disperziji organsko tijelo odumire tj. čovječje tijelo umire.
Osnovne forme ove supstance su Jang-Ći (阳气)i Jin-Ći (阴气) . Jang-ći se manifestira svjetlošću, transparentnošću, uzlaznom aktivnošću i toplotom dok Jin-ći manifestaciju pratimo kroz forme težine, tame, silaznom aktivnošću, hladnoće itd... Osim ove dvije vrste Ći-ja, postoje mnoge druge forme i kao najvažniju navodimo razarački Ći koja vrši invaziju na ljudski organizam (ali je samo jedna forma Ći-ja) i druge kao npr. zaštitna ći, nutritivna ći itd... Univerzum se stvara konstantnim interakcija Jang-Ći i Jin-Ći-ja. Znači transformacija ove vrste energije omogućava promjene i kreiranje novih stvari ili po definiciji novi entiteti se rađaju, postaju jaki, jači i nakon izvjesnog vremena kada doživljavaju zenit opada i njihova životna sila i umiru tj. nestaju... Potreba zamjene starih entiteta u univerzumu novim entitetima je zakon koji prati tradicionalana kineska medicina i naziva ga zakonom ključnih promjena. Po tom zakonu postoje kvantitaivne i kvalitativne
promjene. Promjene koje se odvijaju jako sporo ili neprimjetno (npr. širenje univerzuma) manifestiraju količinu tj. kvantitet promjena. Kada kvantitativne promjene pređu granice količine i odražavaju se kvalitativno (npr. evolucija) tada govorimo o kvalitativnim promjenama kao npr. razvitak ljudskog društva... Kao prvo, sve promjene u prirodi se odvijaju simultanom udruženošću i protivnošću Jang-Ći i Jin-ći-ja. Kao drugo, u prirodi vrijeme i prostor karakterišu aktivnost i promjena. Sve aktivnosti i promjene se moraju desiti u specifčnom unaprijed određenom mjestu, prostoru i vremenu. U TKM dijagnostici i terapiji se zbog gore navedenog posebno obraća pažnja na sezonske promjene i njihovog efekat na ljudsko tijelo.
Pomenućemo i dijelom teoriju Jin-Jang koja je jako značajna za razumijevanje TKM. U staroj Kini koncept Jin-Jang osim što je je bio objašnjenje mehanizama prirode takođe je i posebna metodologija koja je racionalnim i metaforičkim aluzijama objašnjavala suštinu svega. Ovaj koncept se zasniva na observaciji suprotnosti nastala od originalne primitivne observaciji onome što je bliže suncu (Jang) i u hladovini (Jin). Tokom vremena kinezi su postali svjesni mnogih suprotnosti u prirodi koje su objasnili Jin-Jang teorijom npr. sunce-mjesec, toplo-hladno, raj-pakao, muškarac- žena, uzodno-nizvodno itd.
Jin i Jang se nalaze u međusobnoj zavisnosti i stalnoj opoziciji čiji karakter, priroda i značenje se mijenja zavisno od uslova i mjesta postojanja. Tako npr. kada se rada nova tvar koja se razvija u substancu ona dobija svoju funkciju kasnije... i početak rađanja-postanja znači akumulaciju tj. Jin a kasniju fazu Jang ili razvoj... ili recimo objašnjenje dana... Dan je generalno okarakterisan kao Jang ali prva polovina zbog razvojne faze koja traje do 12 časova karakeriše se kao faza rasta ili faza Janga a poslijepodne i veče kao faza Jina tj. opadanja, i onda kažemo da je jutro puni Jang a poslijepodne i veče opadajući Jang ili Jang sa Jinom... Znači sve je relativno i ovaj koncept nam objašnjava mehanizam prirode...
Jin i Jang stalno postoje u siprotnosti ali i u jedinstvu - spajanju, jer bez jednog ne može postojati i druga kategorija, npr. bez hladnoće ne može postojati toplota... bez zla ne može postojati dobro...bez rata ne postoji mir... Znači možemo reći da postoji mehanizam ili zakon postojanja svega u prirodi na koji možemo primijeniti ovu teoriju a takođe postoje i ciklusi promjena npr. klimatske sezone, dan-noć, san-budnost, kao i funkcionalne promjene žena-muškarac, toplo- hladno, brzo-sporo itd. Njihova protivurječnost tj. borba nastaje kada jedan parametar postaje previše jak npr. Jin i to bezuslovno povlači slabost drugog faktora npr. Jang.
Kada govorimo o TKM tj. o ljudskom tijelu, tada govorimo o relativnoj Jin-Jang habitaciji koja se može promijeniti svakog trenutka zavisno od sezonskih promjena, hrane, emocija itd. i kao takva narušiti privremeni sklad tj. ravnotežu Jin-Janga i dovesti do bolesti... U modernoj fiziologiji takođe je uzet ovaj princip kao bazični princip fiziologije koji se zove homeostaza...
Takođe još nešto treba reći o uzajamnoj transformaciji ova dva parametra koji kinezi zovu Jin i Jang. Pod određenim uslovima jedan se može transformisati u drugi. Obično se to dešava kada se dolazi do ekstrema... npr. kod pacijenata sa pneumonijom, prvi uobičajeni simptomi su visoka temperatura ili groznica, crvenilo lica, ubrzani i jaki puls, ubrzano disanje itd. znači možemo okarakterisati sve kao Jang parametre tj. vrelinu, konkretno takav sindrom se pojavio i simptomi su uzrokovani spoljašnjim uticajem i trebalo bi biti tretirano ljekovima koji imaju ulogu da smanje tjelesnu temperaturu i uravnoteže organizam... ali ukoliko u tom stupnju pacijent ne dobio terapiju ili dobije pogrešnu terapiju, stanje će se pogoršati i može postati i kritično. Simptomi koji su uobičajeni u prelaznoj fazi nakon prvih znakova visoke temperature su: obilno znojanje tijela, osjećaj hladnoće u tijelu (posebno u rukama i nogama), bljedilo lica, hipotermija, hipotenzija, plitko disanje i slabi puls (ili usporen) koji vodi do kolapsa organizma. Sve navedene manifestacije potpadaju pod Jin kategoriju i to konkretno pod sindromom hladnoće kao glavnim faktorom koji vodi do slabosti tako da i taj sindrom možemo zvati 'Jin sindrom hladnoće i slabosti organizma'.
Fundamentalno u TKM patologiji, nastajanje i progresija bolesti se primarno objašnjava Jin i Jang neravnotežom tj. podrške slabosti organizma i smanjivanje patogenih faktora u cilju ponovnog uspostavljanja zdrave ravnoteže organizma (homeostaza). Ukratko bih pomenuo Tradicionalnu kinesku medicinu i dijagnostiku iste koja se sastoji od osnovnih nekoliko načina: observaciji, interogacija i porodična istorija, osluškivanje, palpacija itd. Palpacija pulsa na ruci i observaciji tijela i posturalnih stava u direktnoj su vezi sa količinom Jin i Janga u tijelu. Npr. generalno gledano kada je čovjek uzbuđen i crven u licu, dobro hidrirane kože i aktivnih pokreta pripada Jang tipu, dok u suprotnom čovjek blijede kože ili lica, sporih pokreta i sa sojećajem hladnoće u udovima pripada Jin tipu.
Kao drugi sistem po značenju u TKM naziva se 'Sistem pet elemenata'. Taj sistem reguliše u detalje unutrašnje sisteme čovječjeg tijela...
Dr. Med.Sci. Igor Mićunović
Dr. Med. spec. akupunkture i tuine
Autor je završio osnovne i doktorske studije tradicionalne kineske medicine u N.R. Kini kao stipendista Vlade N.R. Kine
'Jin Jang Centar Akupunkture i Tuine', Hotel Splendid, Budva
www.facebook.com/Yin.Yang.Acupuncture.Tuina.Center.Montenegro
LinkedIn: Igor Micunovic
www.splendidspa-montenegro.com (Yin Yang Acupuncture and Tuina Center)
