Projektom revalorizacije pregledano je 1.338 nepokretnih i 562 pokretna kulturna dobra. Tako je revalorizovano 1.900 kulturnih dobara u Crnoj Gori, nakon čega je nekima, privremeno, ukinut taj status.     

Oko tri odsto ranijih kulturnih dobara izgubilo je taj status i on će se preispitati. Preciznije, riječ je o 16 nepokretnih i 34 pokretna dobra, uglavnom zbirke po gradskim muzejima i nekim sakralnim objektima. Krajnji rezultat ovog izuzetno obimnog posla su: 54 hiljade stranica sa foto dokumentacijom, sa preko 87 hiljada fotografija kulturnih dobara i oko 10 hiljada grafičkih priloga. Stepen očuvanosti utvrđen je kod 84 odsto nepokretnih i kod 80 odsto pokretnih dobara.

Metropola devastacije baštine: Prema prvim finalnim rezultatima, neslavni “pobjednik” ovog elaborata je Budva.

Elaborat rađen za Budvu, samo na zidinama i u Starom gradu, iz kojeg su izuzeti sakralni objekti, koji su posebno odrađeni, evidentirao je preko – slovima i brojem 1000 (hiljadu) devastacija na kulturnom dobru zakonom zaštićenom.

Degradacije Starog grada kao kulturnog dobra, generalno se ogledaju u izgradnji 8 do10 potpuno novih kuća, u dogradnji tridesetak spratova i više od hiljadu manjih degradacija, koje se sastoje u novim balkonima, novim viđenicama, plastičnim i aluminijumskim prozorima, vratima, uličnim izlozima i vitrinama, rolo vratima, gvozdenim rešetkama, tendama, raznim stubovima i slavolucima, dominantno u parternom nivou grada.

Pored ovih suštinskih promjena, u strukturi i sadržaju Starog grada, izrazit je problem arhitektonskog i konzervatorskog preoblikovanja autentične arhitekture i srednjevjekovne urbane osnove grada.

Tako da će Budva koja je u tranzicionom periodu ponijela titulu Metropole turizma, dobiti po svoj prilici i još jednu titulu – Metropole devastacija na kulturnim dobrima u Crnoj Gori.

Stari grad Budva: Antički izvori, pisani spomenici i bogatstvo arheološkog materijala, ukazuju na Budvu kao jedno od najstarijih urbanih naselja na Jadranu, staro preko 2 500 godina. U antici i srednjem vijeku pojam Budva kao toponim imao je nekoliko verzija: Buthoe, Budua, Butua, Butoba, Budova i Civitas Antiqua, odnosno Stari grad.

Odbrambena, društveno istorijska, religiozna funkcija i sadržina Starog grada opisane su kroz Elaborat i u posebnim elaboratima revalorizacije četiri crkve: Santa Marija in Punta, Sv. Sava Osvećeni, Sv. Ivan i Sv. Trojica.

Sve opisane građevine fortifikacija i crkve sa stambenim dijelom grada, čine jednu urbanu cjelinu. Istorijat Citadele je istovremeno i istorijat nastanka grada Budve. U nju su se utkale ilirska i helenska, potom rimska kultura, Vizantija i Sloveni, dinastije Nemanjića, Balšića, Mletačka, Francuska, Ruska i Austrougarska carevina. Jugoslovenska država u XX vjeku na tragu današnje Crne Gore, ovom prostoru davala je centralnu istorijsku funkciju: ratnu i odbrambenu, kao i religijsku i društvenu.

Arhitektonska promjena grada: Institucionalnim slabostima grad se u priličnoj mjeri sadržajno i arhitektonski mijenja, što ga udaljava od značajnog statusa kulturnog dobra –navodi se u Elaboratu u koji je Portal Analitika imala uvid.

U kontakt zoni Starog grada, ne poštujući zakon o kulturnim dobrima, po DUP-u Budva Centar planirana je gradnja solitera, u neposrednoj blizini, a takođe JP Morsko dobro svojim infrastrukturnom gradnjama mimo zakonskih i strukovnih normi, te privremenim objektima na isti način ne poštuje zakon- a degradira status kulturnog dobra. Opšte stanje je izraženo u velikim samovoljnim degradacijama vlasnika kuća u Starom gradu, ali u priličnoj mjeri i upravno-pravno i konzervatorski nedopustivim rješenjima RZZSK sa Cetinja i same Opštine Budva.

Nepoštovanje Urbanističkog projekta: Nepoštovanje Urbanističkog projekta i njegovo neprivođenje namjeni od strane Opštine je dovelo do zabrinjavajućeg stanja napuštanja grada od strane stalnog stanovništva, tako da od 1200 stanovnika u vrijeme zemljotresa 1979. godine, a vjekovima u prosjeku oko 900 stanovnika, danas u Starom gradu živi samo 170 stanovnika. Činjenica da stanovnici napuštaju grad znači da se useljavaju drugi sadržaji, i to, prije svega, ugostiteljstvo.

Od planiranih 7 taverni i konoba u cjelom starom gradu sada ih ima 36, a oduzimanjem ulica, pjaceta i trgova pješacima, turistima i djeci, pješaci su protjerani iz ovog prostora tako da je onemogućeno funkcionisanje tercijalnih djelatnosti grada.

U kontakt zoni oko Starog grada, gdje je po UP-u planirano da postoje samo dva restorana sa po desetak stolova, sada su otvorene diskoteke. To je dovelo do situacije da je od oko 16.000 m2 slobodnog prostora oko grada, pod stolovima 11.000 m2, a za pješake samo 5.000 m2.

JP Morsko dobro potpuno je promjenilo karakter pristaništa u privezište, ukidanjem pomorskih linijskih veza, te nelegalnim nasipanjem lanterne, carinske i policijske kuće na vrhu porta. Tu je i veliki pokriveni restoran, a betonirana je i  plaža ispod crkve Santa Marija, što Starom gradu, kao neponovljivom poluostrvskom prostornom i graditeljskom fenomenu, oduzima njegovu autentičnost. Stari grad je sve manje polustrvo, a sve više kopno…

Eloksirana bravarija i gvozdene rešetke: Pored ovih suštinskih promjena u strukturi i sadržaju Starog grada izrazit je problem arhitektonskog i konzervatorskog preoblikovanja autentične arhitekture i srednjevjekovne urbane osnove grada.

Bedemi sa bastionima su autentično kulturno dobro sa prisutnim originalnim elementima. Integritet dobra je narušen nerealizovanjem funkcija u odnosu na važeći urbanistički projekat. Predviđene složene urbanističke funkcije Citadele, pretvorene su u primarnu ugostiteljsku funkciju.

Kafane devastirale kulturnu baštinu: Integritet kulturnog dobra dostiže alarmantnu ugroženost usljed brojnih degradacija, kao i ekspanzije turističkih (kafanskih) sadržaja unutar i oko budvanskog Starog grada, što dovodi do negativne pojave, koja primarnu urbanu funkciju Starog grada potiskuje u korist ugostiteljskih potreba. Ulice, pjacete i trgovi su izgubili pješačku funkciju, pretvoreni su u restoranske bašte, te je došlo do prenamjena svih gradskih funkcija u ugostiteljstvo. Brojne, mahom neprimjerene intervencije na objektima, kao i trend smanjenja stanovnika, te dominantna ugostiteljska funkcija, dovode u pitanje integritet Starog grada kao kulturnog dobra- navodi se u Elaboratu.

Brojnost samovoljnih građevinskih intervencija izvršenih u godinama nakon obnove, priličan broj dozvoljenih promjena od strane RZZSK, suprotnih Zakonu i konzervatorskim doktrinama, a što je postao poseban trend posljednih nekoliko godina, sve drastičnije umanjuju nivo očuvanost Starog grada i degradiraju ga kao kulturno-istorijsko dobro. 

Primjeri devastacije: Pošto bi za nabrajanje pojedinačnih slučajeva devastacije Starog grada bilo potrebno poprilično prostora, odlučili smo se da izdvojimo samo one “najreprezentativnije” koje oslikavaju trenutno stanje:

- dvorište objekta pretvoreno u lokal, a sprat u kuhinju sve mimo UP-a tj. nelegalno

- terasa objekta, zastakljena PVC bravarijom, kao nova kuća i nelegalno pretvorena u ugostiteljski prostor

- ulična ulazna vrata u dvorište zastakljena fiksnim staklom kao izlog – nelegalno

- ulični prozor pretvoren u vrata – nelegalno

- objektu dograđen sprat, nelegalno, sa nezgrapnim viđenicama. Predata krivična prijava državnom tužiocu 2005. godine, takođe UP-om predviđeno rušenje balkona koji je napravljen prije zemljotresa. Nije urađeno nego je napravljen još jedan- na nelegalnom spratu.

- iznad pjaceta – javnog prostora, na osnovu „Mišljenja“ RZZSK, bez rešenja, izvedena metalna nadstrešnica pokrivena leksanom. Degradacija ambijenta, a susjednom objektu zatvara prozore

- eloksirana bravarija na prozorima

- u prostoru mlina prljavština, smeće, razbijena vrata

- na trećem spratu istočne fasade, izgrađen betonski balkon natkriva cijelu ulicu i prelazi preko krova susjedne kuće. Za ovaj balkon na nelegalno podignutom spratu je RZZSK dao odobrenje samo u manjoj dimenziji. U tekstualnom djelu Urbanističkog projekta su sklonjeni svi balkoni koji su urađeni u XX vijeku, a ovdje je dozvoljen.

- potpuna promjena namjene prizemlja sa otvaranjem novih otvora i pretvaranjem prozora u izloge za uličnu uslugu (Picerija)

- RTV BUDVA - nelegalno podignut sprat sa ogromnim instalacijama antena na krovu i mnoštvom kablova i raznih sanduka-uređaja na fasadi i krovu

- ispod stepenica nelegalno napravljena suvenirnica sa tendom koja zaklanja jednakokrako stepenište karakteristično za budvanski Stari grad

- zgrada muzeja Budve-u prizemlju objekta gdje je lapidarijum sa rimskim pločnikom, bile su izbetonirane tri lučne stepenice kao tribine sa amfiteatralnom kompozicijom i mogućnošću okupljanja i održavanja predavanja. Konzervatorski pogrešnim tretiranjem prostora tj. zatrpavanjem i betoniranjem većeg dijela podne površine, izostaje adekvatna ekspozicija rimskog pločnika, a samim tim uskraćena je i polivalentna funkcija lapidarijuma

- dvorište koje Muzej koristi kao pijacu antikviteta, neadekvatno popločano bilećkim pločastim kamenom, koji je neprimjeren

-sa dozvolom RZZSK na objektu je podignut sprat sa viđenicama što je u suprotnosti sa Urbanističkim projektom. Pjaceta je dobila kafansku namjenu na otvorenom, sa glasnom džez muzikom, što je suprotno UP-u, i neprimjereno na javnom gradskom prostoru…

Može se nabrajati tako do više od hiljadu slučajeva nelegalne gradnje, devastacije postojećih i nadogradnji i gradnji novih objekata u Starom gradu.

Alaramirati sve institucije: S obzirom da je Vlada usvojila Izvještaj o implementaciji projekta „Revalorizacija kulturnih dobara Crne Gore" sada su sve nadležnosti za brigu o njima prenijeta na Upravu za zaštitu kulturnih dobara, koja je u svom činjenju dobila punu društvenu i zakonsku podršku.

Barem verbalno jer se još nisu vidjeli koraci koji su preduzeti da se počne implementirati projekt „Revalorizacija kulturnih dobara Crne Gore".

Imajući u vidu složenost procesa zaštite kulturnih dobara, implementacija ovakvog projekta sa egzaktno utvrđenim sadržajem i formom neophodnih pratećih dokumenata, metodologiju, načinom rada, a sve nakon višedecenijskog odsustva stručnog konsenzusa u pristupu kulturnim dobrima, može se ocijeniti istorijski značajnom, ali samo ako počne da se realizuje u praksi, ako se pristupi konzervatorsko-restauratorskim smjernicama koje su naznačene u elaboratima za kulturna dobra.

Urađena je baza sa odgovorima na mnogobrojne nepoznanice i dileme, po prvi put je svako kulturno dobro u Crnoj Gori obrađeno sa stručnog stanovišta, na isti način.

Ako se i ovaj put ne počnu sprovoditi propisane mjere, za bojati se, barem na primjeru Starog grada u Budvi, a i mnogim sakralnim objektima u Crnoj Gori, da neće imati na čemu da se sprovode ako devastiranje kulturnih dobara bude vršeno ovim tempom.

Ivan KERN

Izvor: portalanalitika.me