Mjesna zajednica Stari grad uputila je otvoreno pismo gradskoj upravi predlagajući šta treba pod hitno uraditi, kako bi se ponovo u vlasništvo vratili objeti kulture, sačuvali od propadanja ili koju funkciju bi trebalo da imaju. Pismo potpisuje predsjednik Savjeta MZ Slobodan Bobo Mitrović, a „Primorske novine“ ga prenose u cjelosti:
„Bez velikog uvoda i analiza prošlosti, nameće se pitanje osmišljavanja kulturnih sadržaja u Opštini Budva posebno u Starom gradu. Sa nivoa Mjesne zajednice ovo pitanje pokrećemo punih 10 godina.
U pitanju su objekti koji su Programom razvoja kulture iz 1985g. i Urbanističkim projektom, namjenjeni kulturi a nikada nijesu privedeni namjeni. Poslije 35 godina oni su manje više u derutnom stanju sa neodržavanim instalacijama, vode i struje, neodržavanim krovovima, dotrajalom stolarijom, prozorima, škurima, vratima, i inače sa jako jeftinim i skromnim materijalima u enterijerima. Imovinsko pravno tj vlasničko pitanje je problematično u mnogim objektima.
U tretmanu privođenja namjeni mogućih objekata u Starom gradu polazim od Programa razvoja kulture iz 1985 god. koji je podrazumjevao da Budva ima arheološki muzej, etnografski, galeriju slika XIX i XX vijeka, stalna postavka. Poslije35 god. sigurno je da taj Program treba inovirati gradskom čitaonicom, zavičajnom bibliotekom, zbirkama oružja, ribarskog pribora, muzeja turizma i grafičkog dizajna i mnogo što šta primjerenim današnjem civilizacijskom razvoju.
Po svom bogatstvu bilo bi normalno da u Budvi postoji muzej i katoličke i pravoslavne crkve, jer imaju i veliko bogatstvo u eksponatima i imaju svoje kuće.
Lično smatram da je neophodno formiranje dokumentacionog centra jer Budva među najstarijim gradovima na Jadranu nema ama baš nijedan dokument o svom trajanju . Sada kada se otvaraju svjetske arhive neophodno je specijalizovati kadrove koji će uspostavljati međunarodnu dokumentacionu komunikaciju i moći svojoj djeci pokazati, gdje i kada to Sofokle pominje Budvu, kakav je rukopis imao Don Krsto Ivanović ili Anton Kojović, Kakve su bile prepiske S.M. Ljubiše, kako su izgledale originalne stranice Budvanskog Statuta iz 1350g. itd, itd.
Objekti u kojima je moguće smjestiti budvansku istoriju i kulturu su:
ĆUDINA KUĆA, ČEKRDEKOVIĆA KUĆA, ZGRADA KOMITETA, JADRANSKA STRAŽA SA DVORIŠTEM, CITADELA, ANTIČKA KAPIJA, MODERNA GALERIJA, SPOMEN DOM S.M.LJUBIŠA, SADAŠNJI ARHEO MUZEJ, BASTION GRADENIGO, MURAVA, KUĆA U UGLU SA VELIKIM DVORIŠTEM, TUBIĆKINA KUĆA, SANTA MARIJA IN PUNTA I SVETI SABA, PJACETE I OTVORENI PROSTORI SA ARHEOLOŠKIM NALAZIMA, a moguća su i iznajmljivanja i kupovina nekih kuća koje su na prodaju.
Ovaj pregled i analiza se bazira na kulturnom blagu koje Budva trenutno ima i na funkcionalnoj upotrebljivosti pojedinih kuća za određene kulturne namjene.
Budva za sada ima samo arheologiju i umjetničke slike pa bi se moglo odmah pristupiti prezentaciji ovog blaga koje već imamo. Sve druge muzejske sadržaje, primjerene drevnom gradu, treba godinama odvajati sredstva i formirati muzejske zbirke i fondove u vlasništvu opštine.
Analiza pojedinih objekata sa predlozima
CITADELA kat. parcela 2803; 2802/1; 2802/2; 2801; oko 900m2 zatvorenog prostora i 5000m2 otvorenog prostora. Kada bi je Opština otkupila ili dala neku zamjenu, najveći dio problema žive - tekuće kulture bi se rješio. Prevashodno se odnosi na Grad teatar i u ljetnoj i u zimskoj varijanti. Dvije velike sale i prostor u prizemlju su funkcionalni za mnoge sadržaje. To je najkvalitetniji objekat u Starom gradu i najprimjereniji je kako statičnoj tako i živoj kulturi.
JADRANSKA STRAŽA kat. parcela 2791; oko 200m2 Sada već četvrti vlasnik je prodaje i realno je da Opština razgovara sa njim. Taj objekat bi bio idealan za Grad teatar. Ima kapaciteta za garderobe, toalete, magacin, klub kulturnih radnika i bife, i kamernu scenu u dvorištu. Takođe za kancelarije i administraciju. Inače bio je predviđen za Gradsku muziku i za folklor Kanjoš kojima i danas treba naći mjesto.
Sve je praktično jer je u Santa Mariji likovna, muzička i manja dramska scena pa Jadranska straža može funkcionalno da opslužuje.
Iz ugovora o prodaji između Opštine i prvog kupca piše da se prodaje prizemlje i sprat, što znači da nije prodat podrum. A podrum je kripta crkve Santa Marija( i sada postoji silazak iz crkve) ali i kriptu je kupac prisvojio iako mu nije u ugovoru. Izbacivanjem kosti iz kripte je teško povrijedio osjećanja katoličke crkve i kad tad će se otvoriti ovaj problem.
SANTA MARIJA in punta i SV. SABA kat. parcela 2800 Godinama Grad teatar pravi ugovore na dva mjeseca za festivalske potrebe. Treba napraviti dugoročni ugovor jer kada vlasnik kulturnog dobra nema kapaciteta da ga održava i koristi u funkciji, dužan je po zakonu da ga ponudi Opštini. U crkvi treba izolovati spoljni prodor vlage( izrazito u zimskim mjesecima) i izvesti galerijsko svjetlo kao i kvalitetno grijanje i hlađenje tj. osposobiti prostor za likovne, muzičke i manje dramske događaje, na primjerenom ekspozicionom nivou.
Sv. Saba nije otvaran više od deset godina pa je 8m2 freski iz XVI v otkrivenih poslije zemljotresa nestalo tj difuzna vlaga je "izjela" i boju i malter. To je teška krivična odgovornost. Za to treba i ovaj mali objekat stavit u neku funkciju ( možda galeriju ikona)
ĆUDINA KUĆA kat. parcela 2816 oko 350m2 To je najreprezentativniji objekat u Starom gradu. Projektovana je za arheološki muzej, vrlo kvalitetna muzejska tehnologija sa povezivanjem na terme ispred muzeja, kroz lapidarijum. Bila je opremljena do maksimuma samo da se unesu muzealije i onda je sve otišlo u propast. Stari vlasnici i novi vlasnici su obijali i useljavali se u svoje prostore jer Opština nije izvršila eksproprijaciju i tako stoji problem 35 godina.
Sadašnji arheološki muzej je otvoren u neuslovnoj zgradi, koja nema izolaciju od vlage pa je takav prostor neadekvatan za čuvanje muzealija, a posebno što je malih dimenzija, pa "muzejska mjera" autobus bilo đaka ili turista, ne može da stane u prostor i na adekvatan način razgleda eksponate a da ne ugrozi bezbjednost vitrina.
Treba Muzej arheologije vratiti u Ćudinu kuću. Ako Opština nije u stanju da rješi pitanje eksproprijacije, naravno sa adekvatnom nagodbom, onda arheološki muzej prebaciti u zgradu Komiteta.
ZGRADA KOMITETA kat.parcela 2788 oko 400m2 je najveća kuća u Starom gradu. Ima dvije velike sale gdje je moguće okupljanje do 70 ljudi. Upotrebljiva je i jedina ima sve muzejske uslove jer ima velike plafonske visine. I ona je bila pod sporom koji bi trebao da je završen jer je naš čovjek kupio nacionalizovanu kuću od vlasnika iz Amerike
Ova zgrada bi bila takođe idealna za stalnu postavku slikarstva XIX i XXv.
Jednom skupštinskom odlukom iz 1998g bila je predviđena za muzičku školu, što bi sa aspekta oživljavanja Starog grada bilo dragocjeno i sadržajno obogatilo grad.
Ukoliko se ne može pravno rješiti Ćudina kuća u ovoj zgradi je jedino moguće napraviti kvalitetan arheološki muzej.
SADAŠNI ARHEOLOŠKI MUZEJ kat. parcela 2838 oko 230m2 bi iseljavanjem arheologije trebalo da postane etnografski muzej. To su muzeji koji svuda u svijetu bilježe rast jer je za nauku sve važnije pitanje kako se nekada živjelo. U Crnoj Gori ne postoji muzej ribarstva pa bi primorska etnologija bila primjerena takvom muzeju u Budvi za koji već sada treba početi otkup eksponata. U nekom širem razmišljanju možda je bolje mjesto za etnografski muzej u Spomen domu Reževići jer ima dosta otvorenog prostora i mogućnost širenja, pogotovo kada se uzme u obzir maslinarstvo i eksponati koji su kabasti i traže prostor: barke, mlinovi, kamena galanterija utd.
ČEKRDEKOVIĆA KUĆA kat. parcela 2748 oko 300m2 Od 1972 god kada je Opština kupila, nije dobila svoju namjenu. Poslije zemljotresa kada je obnovljena takođe nije dobila namjenu već je služila za povremene lične interese koje je Opština sprovodila. U Objektu su sada Gradska muzika, stanar iz Parking servisa i udruženje umjetnika u prizemlju sa prodajnom galerijom. Fasada sa terasom je neobarokna jedina u Starom gradu. Zbog malih spratnih visina nije za muzeološku funkciju ali manje zbirke oružja, rijetke knjige, minijatura, istorije grada kroz fotografije itd. bi se mogle izložiti ili za kancelarijske prostore Muzeja i galerija sa zavičajnom bibliotekom i galerijskom prodajom kulturološkog suvenira i primjenjene umjetnosti.
MODERNA GALERIJA kat. parcela 2750; 2751; 2752; 2753; 2754; oko 240 m2 Jedini veliki prostor za ekspozicione postavke i okupljanje.
Dvije velike sale su smanjene jer su pregrađene u kancelarije, što bi trebalo vratiti iseljavanjem kancelarija jer sem Citadele Stari grad nema velike sale.
Ovom objektu je oduzeto prizemlje, što bi trebalo provjeriti hronologiju upisa u katastru i Arhivu Budve, jer do zemljotresa je prostor ispod skala pripadao Galeriji a poslije zemljotresa je dodat hotelu Balkan iako nema fizičku vezu sa njim. Sumnjam da je Opština prodala prostor Budvanskoj rivijeri?
SPOMEN DOM S.M. LJUBIŠA I ARHIV kat. parcela 2755; oko 150 m2
Arhivu je mal prostor a istovremeno veoma lijep i sunčan prostor se koristi za depo dokumenata. Dokumentima su potrebni mikro klimatski stabilni režimi i čuvaju se na ujednačenim temperaturama. Bilo bi idealno da Arhiv dobije svojih 500-800m2 u TQ Plaza da ima uslove u kojima mogu da borave istraživači i studenti a za dokumente su potrebne prostorije bez prozora, čega ima dosta u TQ Plaza.
Jeste da duhu Starog grada pripada arhivska funkcija. U tom slučaju bi mogla da ostane samo opšte istojiska građa a imovinska i sva opštinska građa poslije 1945g da pređe u nove prostorije.
SPOMEN DOM bi trebalo prizemlje i sprat urediti u duhu enterijera vremena kada je Ljubiša živio: sa drvenim podom i plafonom i odgovarajućom stolarijom i adekvatnim Al Dojč namještajem koji je familija Mila Ljubiše (potomka) poklonila.
PJACETA ISPRED SPOMEN DOMA kat. parcela 3119 oko 30m2 treba da pripadne za isključivu funkciju Spomen doma S.M.ljubiše i Moderne Galerije.
VELIKA PJACETA ili TRG PJESNIKA kat.parcela 3112. oko 130m2
Nekada zvana Velika pjaceta, sada je povećana smanjenjem kuće Medina. Katastarski nije rješena eksproprijacija. Pošto je kuća Medina u sporu već 35 god. ni to parče sadašnjeg trga (oko 1/3) nije rješeno iako ga građani koriste, što ne znači kada se rješi spor da budući vlasnik neće tražiti svoje parče trga.
PJACETA PISKARA (antički stub) kat.parcela 2764; 3116; Pronađeni antički stub sa dva pilastra kapitela, nameće pitanje uređenja pjacete sa adekvatnim ekspozicionim uređenjem i konzeratorskim tretmanom iskopanih fragmenata, kao i pitanjem iluminacije i održavanja i valorizacije pjacete.
HOTEL AVALA otvoren prostor sa nadgrobnom stelom i arhitravnim fragmentima.
Ovo je inače prostor gdje je pronađen mozaik. Kako se prostor oko pozadine hotela Mogren mjenja pa i pitanje saobraćaja postavlja kao bezbjedna opcija ka Starom gradu to je prilika da se mozaik smjesti gdje je pronađen i inače jedan potpuno umrtvljeni dio grada u centru reaktivira.
ANTIČKA KAPIJA kat. parcela 2794; 2793/3; oko 60m2. Prilikom otkrivanja antičke kapije 1985god. opštinski organ nije imao u vidu zakon iz 1945god. po kojem sve što se nađe 20cm ispod površine zemlje pripada državi. Putem zamjene lokala jednom vlasniku je dat lokal na drugom mjestu a privatni vlasnik za 2/3 površine je ostao vlasnik iako ne može biti vlasnik prostora koji je naknadno iskopan ispod njegovog prizemlja. Nije se niko bavio ovim problemom pa je tako jedan od najstarijih spomenika kulture u Crnoj Gori sada u funkciji butika.
Neophodna je eksproprijacija a prodajni prostor da pripadne muzeju za prodaju knjiga, kulturoloških suvenira, i sl. Ne postoji ni jedan naučni rad vezan za ovo značajno otkriće.
TROBRODNA BAZILIKA V-VI v.n.e. kat. parcela 2806 oko 500m2
Dokumentacija o arheološkom otkriću ove bazilike se ne zna gdje je. Takođe nijedan naučno verifikovan rad o njoj nije objavljen ako se izuzme tekst Đorđa Jankovića u knjizi "Srpsko pomorje". Arheološko istraživanje, po tom tekstu, nije završeno. Neophodno je objediniti dokumentaciju, završiti istraživanje, naučno verifikovati, pravno determinisati granice kulturnog dobra i nakon svega zauzeti konzervatorski stav po pitanju tretmana cijelog tog prostora. Ranohrišćanski mozaik obzirom na svoju veliku dužinu, preko 20m a malu širinu, jednostavno nema gdje da se izloži, jedino da se vrati u Baziliku. Pitanje tretmana rekonstrukcije bazilike je složeno pitanje ali se nameće za razmišljanje, jer grad nema veliki javni prostor za polivalentno okupljanje. ( pogledati na Googlu piaca Armelini na Siciliji)
TERME kat. parcela 2797; 2798; 3113 oko 230m2 Zbog pronađenih termi 1985god. nijesu obnovljene dvije kuće vlasništvo Opštine i crkve Sv, Trojice. Navodno su isplaćene od RO Stari grad. Kasnijom razradom projekata u terme je trebalo da se ulazi iz lapidarijuma nerealizovanog Arheološkog muzeja što bi bila jedinstvena muzeološka linija da se poslije posjete muzeju sađe kroz lapidarijum obiđu terme i kod Sv. Trojice izlazi na trg. Takođe ni Terme nijesu naučno obrađene.
BASTION GRADENIGO kat. parcela 3110 oko 70m2 je savršen unutrašnji prostor tipičan za srednjevjekovne tvrđave. Idealan je za neku manju izložbu ili zbirku ali ga je privatni susjedni vlasnik prisvojio u tako ogradio da se sa ulice ne može ni doći do njega. Jedino kroz bar privatnog vlasnika.
Čitavi prostor ispred kule Gradenigo na kat.parc. 2687/1-5 je osvojen od privatnog lica čija je bila gornja terasa. Međutim prostor ispod terase koji je bio zemlja i šut umjesto da pripadne Opštini uknjižen je na privatno lice i preprodan. Neophodna je revizija uknjižbe a u svakom slučaju iseliti magacin iz kule Gradenigo i obezbjediti pristup do nje i dati joj sadržaj.
BASTION MURAVA kat. parcela 3111 oko 50m2 probijanjem vrata sa unutrašnje strane iz dvorišta dobio bi se dragocjen prostor za komunalni magacin.
KLOPANA MLIN kat. parcela 2762/1 oko 40m2 Urbanističkim projektom je predviđena rekonstrukcija mlina za masline koji i sada postoji. Nikada nije izvršena eksproprijacija. Trenutno je cijela Klopana kuća na prodaji, ima 200m2. Upotrebljiva bi bila za kancelarije, institucija kulture.
KUĆE KOJE SU OTUĐENE a nijesu smijele se prodavati.
TUBIĆKINA KUĆA kat. parc. 2765; 2763
KUĆA U UGLU kat.parc. 2862; 2861
JADRANOVA KUĆA kat.parc. 2744 U ovoj kući hotel Astorija drži magacin koji bi bio idealan za potrebe Muzeja.
JADRANSKA STRAŽA
KUĆA MARIJE VILOVIĆ
PRIZEMLJA KOJA SU OTUĐENA a nijesu se smijela prodavat
13 ULICA I PJACETA JE PREGRAĐENO KAPIJAMA I POSTEPENO POSTAJU PRIVATNO VLASNIŠTVO.
ZAKLJUČAK
Ovoj problematici bi trebalo dodati situaciju u Petrovcu a bilo bi idealno i snimiti situaciju po selima jer svako selo je imalo zadružne domove ili parohijske kuće u kojima bi se trebalo koncetrisati dokumentaciona i istorijska građa i etnološke zbirke oruđa koja se više ne koriste.
Bez obzira kada će se i da li će se sklopiti okolnosti u Opštini da se definiše dugoročni razvoj institucija kulture treba hitno formirati posebnu komisiju sastavljenu od pravnika sa imovinsko pravnim iskustvom, istoričara umjetnosti sa iskustvom muzejske tehnologije, arhitektom istog iskustva, arheologom, koja bi razrađivala sve navedene probleme .
Posebno angažovati advokatsku kancelariju koja bi sporne imovinsko pravne probleme, putem pregovaranja privela kraju poslije 35 god. jer očigledno da Sekretarijat za imovinsko pravna pitanja ne može da ima tu efikasnost.
Foto: Miloš Ćetković
