Npr., u 50% zemalja u kojima je obuhvat manji od 25%, pružanje usluga je odgovornost dr- žave. U 43% zemalja u kojima je obuhvat uslugama od 26 do 50%, pružanje usluga predstavlja nadležnost regiona. U 56% zemalja sa obuhvatom većim od 76%, pružanje usluga je opštinska nadležnost. U zemljama sa većim obuhvatom, a time i višim nivoima infrastrukturnog razvoja u sektoru voda, čini se da je pružanje usluga više decentralizovano.
Sličan trend je uočen kada se posmatra nivo nad- ležnosti za pružanje usluga i nivo bruto domaćeg proizvoda (BDP) po glavi stanovnika. Tako je za 39% zemalja u kojima su prihodi niži od 5.000 US$ po glavi stanovnika, pružanje usluga je nadležnost države. Za 52% zemalja sa prihodima većim od 20.000 US$ po glavi stanovnika, pružanje usluga je nadležnost opština.
Konačno, što nije iznenađujuće, zemlje koje su decentralizovale pružanje usluga na regionalnom i lokalnom nivou imaju mnogo niže nivoe agregacije.
U zemljama u kojima je došlo do agregacija (sa ili bez pratećeg pravnog okvira), usitnjenost sektora voda je niža nego teritorijalna usitnjenost. U prosjeku, ove zemlje iskazuju indeks agregacije od 77%, gdje minimum od 15% drži Kolumbija, a maksimum od 100% Alžir, Jermenija, Arapska Republika Egipat i Niger. Nije čudo što se minimalni broj vodovodnih preduzeća srijeće u zemljama gdje su usluge objedinjene kroz jednog jedinstvenog nacionalnog pružaoca usluga. Maksimalni broj vodovodnih preduzeća je preko 34.000, u Francuskoj, gdje je reforma agregacije još u toku.
Gdje i kako dolazi do Agregacije
U ovom odjeljku smo koncentrisani na one zemlje u kojima je došlo do agregacije, bilo po nalogu (odozgo naniže), uz podsticaje ili na čisto dobrovoljnoj osnovi (odozdo naviše). Iz analize su isključene zemlje u kojima nema reforme agregacije i nem slučajeva agregacije sprovedene odozdo naviše.
Među svim zemljama u globalnom setu podataka, agregacija se desila u 35 njih (32%). U 23 zemlje (21%), agregacija je formalizovana kroz reformu koja je već uspostavljena ili je u toku; 79% ovih reformi je doneseno u poslednjih 15 godina. Kao takva, čini se da je agregacija relativno noviji trend; svega nekoliko reformi je sprovedeno do završetka XX vijeka. Zaista, decenije prije 2000. godine bile su karakteristične po jakom trendu decentralizacije u sektoru voda.
Decentralizacija je posmatrana kao način za povećanje autonomije i odgovornosti lokalnih uprava, usljed čega je došlo do prenosa nadležnosti sa Centralne vlade na izabrane organe.
Iz geografske perspektive, 43% agregacija primijećeno je u zemljama Evrope, i to zapadne, centralne i istočne; 17% u zemljama podsaharske Afrike, i 14% u Latinskoj Americi (map. 3.3). Agregacije su uočene i u južnoj i istočnoj Aziji. Kada posmatramo samo reforme u zemljama gdje postoji pravni okvir koji podržava agregaciju 57% njih se dešava u ze- mlji Evrope, a 24% u zemljama Afrike. (tabela 3.3). U 47% zemalja koje su analizirane u ovom setu podataka opštine su nadležne za pružanje usluga vodosnabdijevanja i kanalizacije. U 24% zemalja to je nadležnost regiona; u 28% zemalja, ove usluge su nadležnost državnog pružaoca usluga, a u 1% ze- malja to spada pod nadlež- nost organa zaduženog za rječni sliv. Međutim, kada se koncentrišemo samo na zemlje u kojima je izvršena agregacija, ove srazmjere se mijenjaju.
U 29% ovih zemalja, nadle- žan je opštinski nivo; U 39% regionalni nivo, a u 34% nacionalni nivo. Logički se čini da agregacije preovladavaju u zemljama u kojima su lokalne uprave formalno odgovorne za pru- žanje usluga.
Među 111 zemalja u ovoj grupi podataka, agre- gacije su uočene u 35. U zemljama u kojima je došlo do agregacija, 60% tih procesa je bilo naloženo. Preostali procesi su bili dobrovoljni (26%) ili dobrovoljni i sa podsticajima (14%).
Gotovo dvije trećine agregacija sprovode se putem potpune integracije pružalaca usluga. Ova vrsta upravljačkog aranžmana podrazumijeva jaču integraciju, što se često pretvara u princip solidarnosti u cijeloj operativnoj oblasti kroz har- monizovane tarife za vode i kroz podjelu troškova i prihoda. Delegirani ugovori (javno-javni ili javno-privatni) čine 24% upravljačkih aranžmana za agregacije, dok su preduzeća posebne namjene rjeđa pojava.
Gotovo svi postupci agregacije obuhvataju i us- luge i funkcije (86%), dok su nalazi o prostornim razmjerama agregacije više nijansirani. Oko 56% postupaka agregacije prate administrativne gra- nice, 33% nemaju preovlađujuću veličinu, a samo 11% je nastojalo da se poklopi sa granicama rječ- nih slivova .
Dominantna svrha agregacija bila je postizanje bolje ekonomske efikasnosti (46%); 20% je težilo boljem učinku, 17 % većoj profesionalizaciji, dok 17% nije imalo dominantni cilj.
Bilo da su sprovođeni po nalogu (45%) ili dobro- voljno (50%), postupci agregaccije prvenstveno su imali za cilj poboljšanje ekonomske efikasnosti (slika 3.10). Ovo je u određenoj mjeri iznenađujuće, zato što bi se moglo očekivati da dobrovoljni po- stupci uglavnom teže ka ekonomskoj efikasnosti (internalije) dok naloženi postupci su uglavnom koncentrisani na eksternalije kao što su podjela troškova ili koristi za životnu sredinu. Međutim, ovaj rezultat je manje iznenađenje kada se ima na umu da su agregacije češće uočene u evropskim zemljama sa visokim obuhvatom i dobrim kvali- tetom usluga.
Bilo da su podržane pravnim okvirom ili ne, agregacije se dešavaju u zemljama sa različitim ni- voom ekonomskog razvoja i različitim stepenom urbanizacije ili fragmentacije.
Postoji pozitivan odnos između vjerovatnoće re- forme agregacije i stepena razvoja vodne infra- strukture: reforma agregacije je češća u zemljama sa visokim obuhvatom ovih usluga. Ovo naročito važi za agregacije koje se dešavaju tamo gdje postoji okvir za naloženu agregaciju ili davanja podsticaja za istu (postupak odozgo naniže). Većina agregacija koje su podržane odgova- rajućim okvirom dešavaju se u zemljama sa visokim obuhvatom usluga. Pored toga, ovaj nalaz je u skladu sa činjenicom da se polovina agregacija de- sila u evropskim zemljama sa visokim stepenom obuhvta uslugama.
Ekonomska efikasnost je željeni cilj za 65% zemalja u kojima je obuhvat uslugama viši od 75%. Čini se da su agregacije sredstvo za snižavanje troškova
usluga koje već imaju dobar nivo učinka (slika 3.13). Agregacije koje teže unaprijeđenju ekonomske efikasnosti su češće u zemljama sa višim BDP po glavi stanovnika, sa višim udjelima gradskog sta- novništva i sa višim nivoom obuhvata (slike 3.14 i 3.15). Ovaj nalaz je u skladu sa činjenicom da se polovina agregacija desilo u evropskim zemlja- ma sa višim nivoima BDP udjelima gradskog sta- novništva i nivoom obuhvata usluga. To je takođe odraz činjenice da su u zemljama sa niskim priho- dima i niskim obuhvatom, agregacije usmjerene na druge prioritete a ne ekonomsku efikasnost, kao što su, npr., proširenje obuhvata ili proširenje pristupa uslugama.
Što se tiče postupka agregacije, zemlje koje u pro- sjeku imaju manja preduzeća (mjereno po broju stanovnika po preduzeću) i usitnjenije sektore voda, češće sprovode dobrovoljne agregacije. Ovo važi za čisto dobrovoljne postupke, ali i za dobrovoljne koji uključuju davanje podsticaja.
