Treća sesija u Spomen domu „Reževići“
U toku treće sesije naučnog simpozijuma (Spomen dom „Reževići“), kojom je predsjedavao prof. dr Radmilo Manojlović, izlaganja je imalo pet učesnika. Prof. dr Vida Ognjenović iz Beograda, sa temom „Dramski agon u pripovednom modelu S. M. Ljubiše“, između ostalog, je rekla: „prema Ljubišinom shvatanju, željena dramatika priče, kojom bi slušaoci bili potpuno zaokupljeni, leži zapravo u izvođačkoj snazi usmenog kazivača, te se zato, prema sopstvenim rečima, trudio da se kod narodnog kazivača – rapsoda sačuvaju narodski “način pričanja i oblici govora. Otuda se njegovi književni junaci doimaju kao dramski junaci, čiji je izvođački govorni nastup najvažnija izražajna karakteristika pripovesti.“ Doc. dr Vladan Bartula iz Sarajeva (Pale) besjedio je na temu „Skočiđevojka: žrtvovanje ili grijeh“: „znameniti događaji, razgovori i mišljenja, način života, vrline i poroci ljudi iz otadžbine Stefana Mitrova Ljubiše, predmet su njihove književne obrade, s ciljem da se sve to ne zaboravi, već upamti i u pripovjednoj formi preda pokoljenjima koja dolaze“. Prof. dr Valentina Pitulić iz Kosovske Mitrovica bila je spriječena da prisustvuje skupu, te prenosimo dio sažetka njenog rada pod nazivom „Sveto i profane u pripovedačkoj prozi Stefana Mitrova Ljubiše“ (pročitala Milica Stanić Radonjić): „s obzirom na to da je Stefan Mitrov Ljubiša stvarao na fonu kolektivnog nasljeđa, pokazaćemo kako u njegovom delu, na ličnom i kolektivnom planu, funkcioniše odnos dve suprostavljene kategorije i koja je njihova funkcija u piščevom pripovedačkom opusu, imajući u vidu odnos mi-oni, htonsko-solarno, svetlost-tama.“ Iz izlaganja i rada dr Milijane Simonović iz Beograda – „Simbolička vrednost motiva mletačke arhitekture u pripovedanju Kanjoša Macedonovića“, izdvajamo: „u mreži ostalih autohtonih i iz folklora nasleđenih pripovednih veština, ali i bogatog potencijala drugih metatekstualnih slojeva, slika i simbola, motive venecijanske arhitekture i njihova simbolička svrsishodnost očitavaju se kao autonomna i originalna piščeva nadogradnja već određene dualne konstrukije pripovetke.“ Prof. dr Siniša Jelušić iz Budve učestvavao je sa radom „Psihologija i religija u Ljubišinim pripovjestima“: „u radu se interpretira manje poznata, kraća Ljubišina pripovjest „Sud dobrih ljudi“, iz teorijskog ugla mogućnosti transformacije žanra – prozni u dramski tekst. Bitna karakteristika strukture pripovjesti jeste u njenoj dijaloškoj formi, posredstvom koje je u potpunoj mjeri konstituisana u okvirima za Ljubišu nipošto karakterističnog dramskog žanra, preciznije dramoleta.“
Četvrta sesija u Spomen domu „Crvena komuna“
U završnoj, četvrtoj sesiji naučnog simpozijuma, kojom je predsjedavao prof. dr Gojko Čelebić, u petrovačkom Spomen domu „Crvena komuna“, svoje radove su predstavili četiri autora. Prof. dr Miodrag Jovanović – „Jezik Ljubišinih „Pričanja Vuka Dojčevića“ u poređenju s paštrovskim govorom“, pored ostalog, kazao je: „najvažniji zadatak našeg rada je utvrđivanje stepena prisustva dijalekatskih osobina u jeziku „Pričanja Vuka Dojčevića“, a sa druge strane, prepoznavanje crta koje Ljubišino djelo odvajaju od dijalekatske baze piščevog zavičajnog paštrovskog govora, i predstavljaju literatiziranje jezika koje je vodilo stvaranju novog književnog jezika – po modelu Vuka Stefanovića Karadžića.“ Akademik Crnogorske akademije nauka i umjetnosti prof. dr Nenad Vuković nije bio u mogućnosti da prisustvuje skupu, te prenosimo dio sažetka njegovog rada na temu „Leksička slojevitost u pripovjesti „Prokleti kam“ Stefana Mitrova Ljubiše“: „šta se nameće filologu (lingvisti) poslije čitanja? Nameće se jezik:određena zamršenost, ali i ljepota naracije, bogastvo leksike i rečeničnih konstrukcija uzetih iz živog jezika, ali i onih u kojima se prepoznaje piščevo umijeće.“. Prof. mr Božena Jelušić iz Budve predstavila je rad pod nazivom „Semantika patrijahalnog modela u Ljubišinoj „Skočiđevojci““. Izdvajamo: „Jednom uspostavljena procjena klasične vrijednosti Ljubišinog djela (barem u okviru crnogorske i takozvane regionalne književnosti) ne može i ne smije podrazumijevati internalizovanje dominantnih vrijednosnih modela Ljubišinog vremena i danas još uvijek dominantnog patrijarhata i vladajućeg heteronormativnog pristupa rodu.“ Četvrta sesija završila se izlaganjem prof. mr Miluna Lutovca iz Bara koji je predstavio referat „Narator Mediterana Stefan Mitrov Ljubiša“, pa izdvajamo: „Ljubišini junaci egzistiraju između Carigrada i Venecije, centara civilizacija, koji su na području Boke, Paštrovića i Crne Gore vjekovima dominirali i ostavljali duboke tragove. To je, u stvari, prostor Mediterana koji u Ljubišinom djelu ne postoji samo geofizički nego i višeslojno, simbolički, asocijativno, kulturno-istorijski i dokumentarno-arhivski.“
Nakon završetka izlaganja uslijedila je završna diskusija u kojoj je ocijenjen postignuti novi naučni doprinos izučavanju Ljubišinog stvaralaštva, te ukazano na važnost kontinuiranog i sistematskog, multidisciplinarnog istraživanja pisane zaostavštine ovog autora, kao i objavljivanja novih kritičkih izdanja.
Otvaranje izložbe
Po završetku simpozijuma, u 19 časova, u galeriji „Marko Krstov Gregović“ (Spomen dom „Crvena komuna“), u prisustvu velikog broja posjetilaca, otvorena je izložba starih dokumentarnih fotografija „Svadbeni spomenar Paštrovića“, koju je osmislia i koncipirala dr Mila Medigović Stefanović, kulturni istoriograf, a u produkciji Udruženja Paštrovića i prijatelja Paštrovića u Beogradu „Drobni pijesak“, uz podršku naše Ustanove. Nakon muzičkog programa (tradicionalne paštrovske svadbene pjesme), u kojem je učestvovala Ženska vokalna grupa „Harmonija“ iz Budve, pozdravnu riječ ispred JU Muzeji i galerije Budve imala je Milica Stanić Radonjić, poslovni sekretar, a izložbu je zvanično otvorila Jelena Đurović, doskorašnja direktorica Nacionalne biblioteke Crne Gore „Đurđe Crnojević“ na Cetinju. Đurović je tom prilikom istakla: „u bogatoj zaostavštini Paštrovića, isprepletanoj dubokim i različitim slojevima kulture, posebno mjesto zauzima neopipljivo nematerijalno kulturno nasljeđe. Njegovo jasno određenje čini poseban identitetski kod ove veoma homogene zajednice čija se kolektivna svijest vjekovima gradila na najuzornijim tradicionalnim, nadasve moralnim principima, čuvajući i njegujući međusobnu ravnopravnost i poštovanje. Paštrovska svadba i običaji koji je prate, posmatrani kroz njenu evoluciju i kontinuirani razvoj, predstavljaju možda najreprezentativniji primjer žive kulture ove društvene zajednice. Svadba kao kulturni fenomen, sagledana ne samo kao esencijalna komponenta svojstvena identitetu već i kao jedinstvenost u različitosti u odnosu na druge društvene grupe, posjeduje mnoštvo elemenata reprezentativnosti. Izbor fotografija sa vjenčanja Paštrovki i Paštrovića, koje je uvažena autorka uspjela da pronađe u porodičnim arhivima, od izuzetne su dragocjenosti.
One nijesu samo puka ilustracija fotografskim aparatom zabilježenog događaja, one su svjedok jednog vremena, jedne epohe, običaja. Govore nam o izgledu ljudi, njihovom društvenom statusu, o modi koja je prodirala u naše krajeve, stilizaciji koju prati taj svečani i uzvišeni čin. Konačno, one su dio porodičnih istorija koje čine istoriju naših Paštrovića i Crne Gore. Fotografije iz porodičnih albuma od neprocjenjivog su značaja za kulturnu baštinu. Važno ih je trajno sačuvati i prezentirati radi cjelovite valorizacije ovog dokumentacionog nasljeđa.“ Ova izložba biće otvorena za javnost do 25. marta 2018. godine.
