Da li se smije prostor Budve prepustiti samom sebi kada je svima jasno koliki je njegov značaj za turizam Crne Gore? Zatim, da li je neko mogao da spreči nekontolisanu i stihijsku izgradnju u Budvi u posljednjih nekoliko decenija? I najzad, da li devastacija prostora u Budvi predstavlja jedinstveni primer u svetu ili je taj fenomen karakterističan za većinu turističkih zemalja?
Pođimo od posljednjeg pitanja. Budva je samo jedan od mnogobrojnih primorskih gradova u svijetu koji su doživjeli nagli i nekontrolisani rast u posljednjih nekoliko decenija. Najdrastičniji primer nekontrolisane i stihijske izgradnje, odnosno takozvane ’’devastacije prostora’’ u priobalju je španski grad Benidorm.
Sadašnji izgled Benidorma
Početkom pedesetih godina dvadesetog veka Benidorm je bio mali ribarski gradić sa oko 3000 stanovnika. Danas Benidorm sa svojih 80 000 stanovnika predstavlja najznačajniju turističku destinaciju u Španiji. Prihodi od turizma u Benidormu su veći od 6 milijardi eura. Taj iznos je skoro 10 puta veći od ukupnog prihoda od turizma u Crnoj Gori i približno jednak ukupnom prihodu od turizma u Hrvatskoj! Moglo bi se postaviti pitanje kako je to moguće? Odgovor leži u potpuno haotičnoj, neplanskoj i nagloj urbanizaciji priobalja. U Benidormu postoji 325 zgrada koje imaju više od 20 spratova i 10 zgrada koje su više od 100 metara! Hotel Bali je najviši hotel u Evropi i njegova visina iznosi 210 metara! Da bi opravdali izgradnju hotela ogromnih visina investitori su ih nazvali ’demokratskim’ jer omogućavaju ogromnom broju gostiju da imaju pogled na more. Naravno, postavlja se i pitanje kako je uopšte došlo do tako naglog razvoja turima u nekadašnjem malom ribarskom gradiću. Najpre, klimatske karateristike Benidorma su izuzetno povoljne tako da se procenat popunjenosti hotela u Benidormu kreće od 60% u zimskom periodu do preko 90% u letnjem periodu. U zimskom periodu je zatvoreno samo 20% hotela. Međutim, ključni razlog naglog razvoja turizma u Benidormu su dvije ogromne prirodne plaže, Levante i Poniente, čija dužina iznosi oko 6 km. Duž tih plaža započeta je izgradnja hotela i mnogobrojnih drugih turističkih sadržaja. Od početka razvoja turizma u Benidormu su plaže Ponienete i Levante predstavljale ključ svih uspješnih poduhvata. Kada je krajem osamdesetih godina prošlog vijeka uočeno da je usled nekontrolisanje gradnje objekata došlo do erozije plaže Ponienete, odmah su preduzeti ozbiljni radovi u cilju njene revitalizacije. Zbog toga su 1991. godine uložena velika sredstva da se plaža Ponienete, duž koje se pružaju najznačajniji turistički sadržaji u Benidormu, značajno proširi. Nasipanjem oko 700 hiljada kubnih metara pijeska plaža Ponienete je dobila svoj sadašnji izgled.
Plaža Ponienete u Benidormu
Interesantno je da tokom tako haotičnog i nekontrolisanog razvoja turizma u Benidormu nikome nije palo na pamet da gradi neku veliku marinu duž plaža Ponienete i Levante. Samo je između te dvije plaže smješten mali nautički klub, koji ima veoma mali broj priveza. Naime od samog starta razvoja turizma u Benidormu je bilo svima jasno da ubjedljivo najveći broj turista posećuje Benidorm zbog dvije predivne prirodne plaže.
Nautički klub u Benidormu
Slučaj Benidorma bi mogao da pruži odgovor i na drugo postavljeno pitanje da li se mogla spriječiti nekontrolisana i stihijska izgradnja u priobalju Budve. Pa nije, jer nisu postojali odgovarajući odbrambeni mehanizmi. U oba grada su pritisci investitora bili toliko veliki da su se postojeća planska dokumentacija mijenjala i prilagođavala željama investotora. Turistički bum u Španiji je svojevremeno podstaknut otvorenim pozivom države svim inostranim investitorima da slobodno i praktično bez ikakvih ograničenja ulažu u razvoj turizma. Kada su uočene sve negativne poslijedice neplanske izgradnje bilo je već kasno da se novi zahtevi investitora stave pod kontrolu.
Najzad, dolazimo i do prvog pitanja da li Budvu treba prepusti samoj sebi ili je ipak nešto moguće učiniti da se dosadašnji stihijski razvoj zaustavi, ili da se preduzimanjem odgovarajućih mijera postojeće stanje popravi. Odgovor je naravno da se Budva nikako ne smije prepustiti samoj sebi već da je neophodno učiniti značajne napore da se postojeće stanje popravi. Naravno, ne mogu se ispraviti sve greške koje su proteklih decenija učinjene, ali se ipak mogu preduzeti neke mjere koje bi donekle ublažile dosadašnje negativne posledice nekontrolisanje izgradnje u Budvi. Počnimo od nekih ideja za razvoj turizma i ozbiljnih ograničenja za razvoj turizma u Budvi. Već skoro četiri decenije se insistira da se na zapadnom delu Budvanskog zaliva izgradi marina.
Postepena izgradnja marine krenula je od postojećeg kratkog lukobrana na zapadnom dijelu zaliva, koji datira još iz devetnaestog veka. Ono što zabrinjava je činjenica da se objekti marine sve više šire u istočnom pravcu i pokrivaju djelove Slovenske plaže. Dakle, sa aspekta razvoja turizma u Budvi bilo bi potrebno zaustaviti širenje marine, pa čak ukoliko je to tehnički izvodljivo, ukloniti neke izgrađene pristine i objekte. Neki novi planovi proširenja postojeće marine u Budvi bi svakako nepovoljno uticali na dalji razvoj Budve. Postojeći vezovi su sasvim dovoljni za pristajanje ograničenog broja manjih i srednjih jahti, čijim korisnicima ne smeta da su predmet pažnje svih turista koji šetaju duž zidina Starog grada i dela Slovenske plaže. Uzgred budi rečeno, prihodi postojeće marine u Budvi su zanemarljivi u odnosu na ukupne prihode od turizma u Budvi. Budva treba da traži nova rešenja koja se tiču nautičkog turizma. Poslednjih desetak godina sve veći broj velikih i mega jahti krstari Mediteranom. Uvijek se traže neke atraktivne lokacije za pristajanje, koje bi zadovoljavale i apetite najeksluzivnijih gostiju sa jahti. Postojeća marina u Budvi ne može prihvatiti jahte većih dimenzija. Najpre, dubine vode u priobalju Budve su relativno male, pa uopšte nije moguće pristajanje velikih i mega jahti. Osim toga, čak i kad bi to bilo moguće, korisnici velikih i mega jahti svakako ne bi bili preterano srećni da ih svakodnevno posmatra hiljade šetača duž pristana marine. Potrebno je naglasiti da za velike i mega jahte uopšte nije potrebno graditi marinu u Budvi. One se mogu sidriti duž sjeveroistočne obale ostrva Sveti Nikola, kako je to i preporučeno u Nautičkom vodiču Jadrana.
Satelitski snimak Budve i okoline
Pri dosadašnjem koncipiranju razvoja ostrva Sveti Nikola potpuno su zanemarene neke izuzetno važne činjenice. Najpre, priobalna zona, duž sjeveroistočne obale ostrva, predstavlja prirodnu marinu u kojoj se mogu sidriti i najveće jahte. Naravno, da bi se neko odlučio da usidri svoju jahtu u zaleđu ostrva neophodno je da ostrvo raspolaže nekim ekskluzivnim sadržajima. To svakako nisu hoteli, jer bogati ljudi i kupuju jahte da bi, osim krstarenja, imali privatnost i eksluzivni smeštaj. Izbor sadržaja na ostrvu Sveti Nikola se mora odrediti tako da Budva bude nezaobilazno mesto prilikom krstarenja Jadranom. Dakle, ostrvo Sveti Nikola je jedan od retkih lokaliteta na otvorenom moru koji ima ogroman potencijal za razvoj ekskluzivnog turizma.
Izgled severozapadnog dela ostrva Sveti Nikola
Ostaje probem takozvanog ’masovnog turizma’ na kopnenom delu Budvanskog zaliva. Da li se tu uopšte nešto može učiniti ako u stručnoj javnosti u Crnoj Gori preovlađuje stav ’da je prostor Budve u urbanističkom smislu devastiran, odnosno uništen’. Pa naravno da se može nešto učiniti, ali je za saniranje dosadašnjeg urbanističkog haosa potrebno dosta vremena. Postoje mere koje bi se mogle odmah preduzeti. Jedna od hitnih mera je povećanje površine Slovenske plaže i zaustavljanje svih projekata proširenja postojeće marine u Budvi. Svuda u svetu se turizam direktno povezuje sa stanjem plaža u priobalju. O tome postoje egzaktni podaci. Na primer, broj turista u Majamiju je skoro utrostručen nakon revitalizacije plaže početkom osamdestih godina dvadesetog veka. Razvoj turizma u Španiji uopšte ne bi bio moguć da nije izvšena revitalizacija plaža na oko 400 lokacija. Prihvatni kapacitet Slovenske plaže je već godinama u špicevima sezone nedovoljan za ogroman broj turista koji posećuju Budvu. Pri koncipiranju turističkog kompleksa na poluostrvu Zavala, kao i nekim drugim planiranim hotelima i turističkim objektima, niko se nije ozbiljnije pozabavio problemom gde će se ti posetioci kupati. Proširenjem Slovenske plaže Budva bi najpre mogla da reši problem manjka prihvatnog kapaciteta za kupače, ali i da dobije izgled nekog velikog Mediteranskog grada kao što su na primer Nica, ili već spomenuti Benidorm. Međutim, znatno je teže ispraviti greške koje su proteklih decenija činjene neplanskom i stihijskom izgradnjom objekata na kopnu. U Španiji, gde je urbanistički haos u najpopulanijim turističkim destinacijama, neuporedivo izraženiji nego u Crnoj Gori, se zahteva da se budući razvoj turizma bazira na izgradnji hotela se 4 ili 5 zvezdica, sa maksimalnom visinom od 5 spratova. Zatim se insistira na rušenju nekih starih hotela niže kategorije kako bi se stvorio slobodan prostor za parkove, igrališta i druge sadržaje koji ne narušavaju prirodni ambijent obalnog prostora.
Na kraju, još nekoliko riječi o razvoju turizma u Crnoj Gori. Crna Gora je mala zemlja, sa relativno malim prihvatnim kapacitetima za turiste. Sa više od stotinu prirodnih plaža, i izuzetno atraktivnim kopnenim turističkim destinacijama, Crna Gora bi trebalo da bude predoređena za ekskluzivni turizam. Nažalost, put od masovnog ka ekskluzivnom turizmu je vrlo težak i trnovit. Taj prelazak se odvija u više faza. Ne može se preko noći doći do ekskluzivnog turizma. Prva faza bi mogla da predstavlja privlačenje turista srednje klase iz Nemačke, Velike Britanije i skandinavskih zemalja. Turska je klasičan primer kako je moguće brzo preorijentisati turiste sa jedne na drugu zemlju. Davanjem ogromnih subvencija domaćim avioprevoznicima, Turska je poslednjih godina privukla ogroman broj nemačkih i britanskih turista. Turska je danas najveći rival Španiji u Mediteranu, jer je zahvaljujući subvencijama domaćim avioprevoznicima uspela da poveća broj britanskih i nemačkih turista za 30 %. Da li bi Crna Gora mogla da privuče veći broj turista ako bi obezbedila odgovarajuće subvencije domaćem avioprevozniku? Pa verovatno, pogotovo za zemlje u kojima je cena avionske karte do Crne Gore skuplja nego do nekih eksluzivnih turističkih destinacija.
Prof. dr Sava Petković, dipl.građ.inž.
foto: Miloš Ćetković
VEZANO: Prototip „pametnog grada“ - Santander u Španiji
