Tragovi
U aprilu mjesecu 1864. godine popravljena je na ostrvu kod Budve crkvica sv. Nikole, koja je bila zapuštena toliko da je u njoj bilo napravljeno ognjište, a noću je zatvarana i stoka.
Prvih godina prošlog vijeka, dok u Budvi nije bilo ni domaćeg ni stranog turizma, i dok su kupaći kostimi još uvijek ličili na srednjovjekovne oklope, pojavili su se prvi nudisti. To su bili austrijski komadant mjesta i njegova supruga. Bili su fanatični obožavaoci prirode. Svoje nazore o prirodi ovaj major je ovako obrazložio načelniku opštine budvanske, s kojim je često šetao alejom »Ispod murava«.
Razlozi havarije Berge Istre postali su predmet najfantastičnijih spekulacija
Crnogorski i svjetski gitarista Miloš Karadaglić na svom Fejsbuk profilu objavio je insert iz jednog jugoslovenskog filma u kom je prikazana Budva 1960. godine.
Prije tačno 41 godinu crnogorsko primorje pogodio je razorni zemljotres koji je za sobom ostavio pustoš. Sjećanja na to aprilsko jutro i dalje su duboko urezana, a svaki manji potres koji zadesi jug Crne Gore nerijetko izazove paniku.
Istorija je kod nas vazda kontroverzna: zato i oko jahte jugoslovenskog dugovremenog vladara postoje oprečne emocije. Karijera “Galeba” je u svakom slučaju neuobičajna - posve nezavisno od toga, šta se o Titu misli.
Donosimo vam slike iz arhive naših sugrađana Voja Svitlice, Anta Urbana i Šuljaka. Motivi iz Budve koji su 70tih obilazili jugoslovenske medije. Pogledajte:
Oni koji su rođeni početkom osamdesetih se još mogu sjetiti atlasovih hidroglisera kako klize ka budvanskoj luci u večernjim časovima. Onomad su bili česta pojava na našim morima. Pojavili su se naglo krajem šezdesetih.
Tradicija u Budvi je bila da na Svetog Antuna padovanskog, 13. juna, pohodili su crkvu Svetog Antuna na plaži Mogren II. Takozvane proceije, kada su građani Budve brodićima odlazili na plažu označavale su ujendo i početak kupališne sezone u Budvi. Mještani su toga dana na plaži organizovali svečanosti i od toga dana zvanično je počinjala sezona.
Tokom ’50-ih i ’60-ih godina prošlog vijeka, mnogi istaknuti jugoslovenski umetnici bili su angažovani na dizajniranju plakata i reklama za turističke destinacije, avio kompanije i mnoge druge proizvode i usluge sa prostora čitave bivše Jugoslavije. Zahvaljujući njihovom efektnom dizajnu i istančanom stilu, mnogi ugledni slikari kao što su Edo Murtić, Milan Vulpe, Janez Trpin i mnogi drugi, započeli su osmišljavanje reklamnih plakata i za inostrano tržište.
Vojislav Svitlica nam je iz svoje ogromne arhive omogućio da zavirimo u ljetnje dane u Budvi 30tih godina prošlog vijeka.
Većina građana ovom ljetnom turističkom sezonom nije zadovoljna, a prema riječima sugrađana, gostiju je mnogo manje nego prethodnih godina, te se svi oni rado prisjećaju zlatnih godina turizma za vrijeme Jugoslavije.
Tekst iz maja 1973:
Bliži se trenutаk kаd ćete vi, i još stotine hiljаdа mlаdićа i djevojаkа, spаkovаti kofere i krenuti nа ljetovаnje. Bez obzirа koliko ćete dаnа ostаti, svаkаko želite dа svi budu prijаtni. Vjerovаtno u potаji priželjkujete neku ljubаvnu romаnsu. Nemа teškoćа u privlаčenju muškаrаcа dok ste mlаdi, opremljeni mini-hаljinom, mаksi-nаočаrimа i preplаnule kože, аli morаte od početkа dobro dа motrite dа ne privučete pogrešnu vrstu muškаrаcа.
Sаmo tаko uspjećete dа ljetovаnje protekne doistа divno.
Zаto pročitаjte ovih nekoliko sаvjetа i docnije provjerite dа li su vаm korisno poslužili.
Postaje međuilirska tradicija da svoje ratove za ekskluzivnost zajedničkog nasleđa internacionalizujemo.
Zaleđe opjevane i proslavljene obale Boke i Paštrovića čini ništa manje zanimljiv lanac - vijenac planinske oblasti koji se nadvija kao zaštitnik i pratioc, svjedok života kraj mora.
U moru "plastičnih" Instagram profila koji nam svakodnevno donose savršene doručke uz plažu, sunčanje na mega-popularnim ružičastim flamingo luftmadracima ili poziranja na brodicama svih boja i veličina, za oko nam je zapeo jedan nostalgični profil koji bilježi neka druga, danas neuhvatljiva vremena, o kojima smo već pisali u članku posvećenom legendarnom Feđi Klariću i njegovim fotografijama.
Povodom najave Morskog dobra da će radove na rekonstrukciji šetališta Pet Danica, potražili smo kako je šetalište dobilo taj naziv i našli tekst iz ilustrovane iz 1976 godine, koji je zanimljiv na nekoliko nivoa, prvo zbog podataka koje daje, a drugo zbog tona, karakterističnog za taj period, veličajući borbu protiv fašizma:
Svakog 1. Februara tradicionalno se obilježava "Dan sjećanja" na stradale mornare u "Pobuni mornara u Boki 1918.g u Đenovićima.
Tvrđava Kosmač se nalazi na istoimenom brežuljku iznad sela Brajići nedaleko od Budve, na 800 metara nadmorske visine.
Mjesna zajednica Stari grad u svome otvorenom pismu u kome je iznijela svoje stavove o stanju objekta kulture u Starom gradu i šta treba Opština da preduzme, posebnu pažnju posvetila je pilonima, kapije antičke Budve.
Pričom o Romeu i Juliji, Šekspir je vjerovatno potpuno slučajno, smislio obrazac za sve potonje ljubavne priče, koje su se tragično završile. Jedna od njih desila se u Perastu. Njeni akteri bilu su Katica i Ante, a tajnu o njima danas čuva ostrvo Sveti Đorđe.
Kada se pomene selo Ivanovići kod Budve prvo na što se pomisli jeste - svakako - Velja maslina, stara više od 2.000 godina. Dakle, starija je i od samog Hrista. Prema predanju stablo potiče još „iz doba Ilira“, odnosno Enhelejaca koji su u starom vijeku, na ovim prostorima bili starosjedioci.
U Sutomoru i Baru gosti se sačekuju već na stanicama i kao nikada do sad mogu se, zaista, dobiti najbolje sobe. Ipak, proda se jedan krevet, a dva su prazna. A Španci će ove godine od turizma ubrati 15 milijardi dolara!
Zahvaljujući Zadraninu Gojku Reljiću koji od 90-tih godina i vremena ratnih dešavanja na prostoru bivše Jugoslavije živi i radi u Švajcarskoj, u prilici smo da objavimo fotokopije fotografija sa motivima Kotora.
Jednom milicioneru koji se srećom zatekao ispred hotela "Avala" žali se djevojka da joj prijete. On se smješka. "Šta je tu smješno", pita ga napadnuta devojka. "Neću valjda da plačem", odgovara ovaj. Ali, zar su roditelji poslali svoju djecu da ona plaču u Budvi?
U posljednje vrijeme obnovile su se diskusije oko vjerodostojnosti oslobođenja Budve 8. novembra 1918. godine. Osporava se Srpskoj vojsci da je oslobodilac, postavljaju se zahtjevi za skidanje spomen-ploče koju je Opština Budva postavila 1931. godine iznad glavnog ulaza u Stari grad.
„Tih slavnih i velikih dana u Budvi se nije ništa pozitivno znalo da je Austrija pala na koljena pred pobjedonosnom srpskom vojskom i da je došao kraj stradanju srpskog naroda. Ponešto se naslućivalo, jer same novine nijesu ništa nagovještavale. Primjećivao se ipak nagli pokret austrijske vojske samo ne naprijed već nazad iz pravca Albanije. To se mnogo prepričavalo i slutilo je na bježanje moćne armije. Drugi su to pravdali zamjenom trupa. Budvansko polje bilo je prepuno vojske i raznog materijala spremnog za rat.
Već krajem proljeća u bivšoj Jugi kretala je velika migracija stanovništva ka - jugu, to jest moru. Bezbrižna omladina, rasterećena pismenih i kontrolnih zadataka, školskih kecelja i ispita bila je posebno vesela i spremna za avanturu. A štampa, ozbiljna stvar u ono vrijeme, koja je pazila na svoj narod, nije štedjela savjete. Ovo su neki od njih, odštampani u maju 1973.
Nostalgičan video koji sadrži 50 minuta snimaka i fotografija brodova koji su nekada pripadali jugoslovenskim kompanijama. (plovidba.me)
Danas, u Blogu Budvanizacije vam donosimo retrospektivu fotografija tog dočeka 1973 godine u Budvi sa Titom.
Vidjećete sa klarinetom Boki Miloševića, pjevače Mira Ungara i Terezu Kesoviju, zatim Titovu omiljenu zabavljačicu Nela Eržišnik, kao i KUD iz Budve.
Kako smo izgledali sredinom 80-ih, na plažama i rivama duž sunčanog Jadrana, zabilježio je svojim objektivom fotograf Feđa Klarić. Ove slike su sjajan podsjetnik na modu tog vremena, kada su muškarci nosili Spido kupaće, a djevojke bikinije visoko podignute na kukove.
Tu su bile i obavezne neonske boje, crveni karmin, majice koje otkrivaju jedno ili oba ramena (koje je popularizovao film „Flashdance“), trajna frizura, pa fudbalerka, trake za kosu, rejbanke (popularne zbog filma „Top Gun“), Swatch satovi, drečave šminka, počev od upadljivih sjenki na kapcima do prejakog rumenila i obaveznog crnog krejona na očima. Sjećate li se?
U ovom pregledu koji predstavlja prilagođeni izvod iz članka „Kulturne i naučne aktivnosti Udruženja Paštrovića i prijatelja Paštrovića u Beogradu ‘Drobni pijesak’ od 2002. do 2014. godine“ a koji će biti objavljen u „Paštrovskom almanahu I“ (Budva, 2014), pokušaćemo da se ukratko osvrenemo na organizovano okupljanje Paštrovića u Beogradu. Razumije se, bez namjere da ponudimo cjelokupan pregled svih segmenata (istorijat, organizacija, aktivnosti...) ovog kompleksnog antropološkog fenomena, iako on to, svakako, zaslužuje.
U aprilu mjesecu 1864. godine popravljena je na ostrvu kod Budve crkvica sv. Nikole, koja je bila zapuštena toliko da je u njoj bilo napravljeno ognjište,a noću je zatvarana i stoka. Tom prilikom srušena je jedna kućica koja je bila naslonjena na ovu crkvicu sa strane otvorenog mora. U toj kućici je, u staro vrijeme , stanovao čuvar, koji je u crkvi palio kandilo. Oko crkve i prostora na kom se nalazilo groblje podignut je zid. U tom groblju su sahranjivani Budvani sve do 1820. godine kada je u Budvi kao i u drugim gradovima bilo zabranjeno sahranjivanje u crkvama. Kako se događalo da se mrtvaci za vrijeme nemirnog mora po više dana nijesu mogli prevesti na ostrvo, 1836. godine osnovano je u Budvi novo groblje, na mjestu gdje se i sada nalazi. A na izletnike koji su svake godine na dan 9. maja (proslava sv. Nikole) dolazili na izlet na ostrvo sagrađen je, u pravcu malih ostrva, dugi niz kamenih stolova i sjedišta, čiji se ostaci i sada vide.
Budvani su oduvjek voljeli svoju Muziku, a ona je za cijeli svoj vijek znala svakog zabaviti, razveseliti, sa radošću dočekati i sa tugom ispratiti i u svim vremenima ostati ono što je oduvjek i bila samo – Budvanska. (1)
U pojedinim predjelima Boke Kotorske narodna nošnja, muška i ženska, umnogome je različita. U ranije vrijeme ta razlika je bila još izrazitija. „U Boci je odijelo – kaže Vuk Karadžić – gotovo tako različito kao i govor“, koji je u svakom mjestu drugačiji. Što se tiče odijela Paštrovića, oni „imaju nešto i od risanskoga i od crnogorskoga“ bilježi Vuk Kradžić. S. Nakićenović navodi, govoreći uopšte o nošnji Bokelja, da Grbljani, Paštrovići, Spičani, Rišnjani, Krtoljani, Luščtičani i Novljani nose risansko odijelo“.
Današnja muška nošnja u Paštrovićima više liči na crnogorsku, kako se i zove u narodu, nego na risansku. Ona je slična muškoj nošnji u Grblju, Krtolama i Luštici, a po broji haljetaka se razlikuje od one u Spiču i Risnu. Prema tome navodi S. Nakićenovića, koji je identifikovao sa nošnjom u svima ovim predjelima, samo su donekle tačni.
NVO Expeditio iz Kotora u saradnji sa NVO Anima predstavlja web portal Istorija koje nema u kom istražuje žensku mapu Boke Kotorske. Portal možete posjetiti na ovoj adresi.
Nekada je 10 septembar bio obilježavan širom Jugoslavije kao Dan mornarice. Jedno od imena koje se tog dana najčešće spominjalo je ime našeg najpoznatijeg moreplovca - Iva Vizina, prvog Južnog Slovena koji je oplovio svijet. Tome u čast donosimo vam sliku jedne razglednice iz 1959. godine.
Antun Zanović rodio se vjerovatno u samoj Budvi 1720. godine, od oca Stjepana. Nećemo pogriješiti ako uzmemo da se porodica bavila, kao i ostali mještani, ratarstvom i trgovinom,izvozeći pomoću vrlo razgranatog budvanskog trgovačkog brodarstva vlastite i druge proizvode ovih krajeva na mletačko tržište.
U mozaiku nepreglednog kamena crnogorskog po mnogo čemu je prepoznatljiv Zeleni krš na Bečićkom žalu. Njegova atraktivna lokacija („izrasta“ iz najljepše prirodne plaže u Evropi), zatim razigrani ritam i sklad raznovrsnih formi i oblika, kao i čitav spektar neponovljivih zelenih boja, koje se prelivaju u nježne pastelne tonove i miješaju sa paletom drugih toplih mediteranskih boja, izdvajaju ga iz sivila ostalog primorskog krasa. Posjeduje neku vlastitu mjeru unutrašnje energije, snage, postojanosti i iskona.
Hotel je otvoren 1932 godine i u prvoj godini je imao 7 soba sa 13 kreveta. Ispred hotela, na terasi, je tih godina postavljena odrina i terasa je postala omiljeno mjesto okupljanja mještana i ,kao gradska kafana. Cijena punog pansiona u budvanskim hotelima bila je jednaka i iznosila je 60 dinara dnevno.
Visoki oficir carske Rusije Jegor Stroganov se negdje pri samom kraju XVIII nenajavljeno obreo u manastiru Praskvica, iznad Miločera u Paštrovićima. Na taj korak se odlučio nakon dvoboja sa jednim carskim kapetanom, koji je želio da izigra veliku ljubav njegove prelijepe kćerke Jekatarine. Zbog toga je Jegor svog nesuđenog zeta izazvao na dvoboj. Po ondašnjim pravilima, prvi je pucao prevrtljivi kapetan koji je tom prilikom teško ranio u ruku Stroganova. Ali, zdrava desna ruka Jegorova nije promašila - kapetan je pao smrtno pogođen.
Težak život ljudi iz ovih krajeva, konstantna borba sa nemaštinom i neprijateljima, tjerala ih je da nalaze razne načine da preživljavaju, da sebi i svojoj porodici obezbjeđuju egzistenciju. Jedan od tih načina je i odlazak na dalek put, preko okeana, u Ameriku, u potrazi za srećom i zaradom.
Brodogradilište Viktor Lenac moglo bi po svemu sudeći postati i konačna "grobnica" legendarnog Titovog broda Galeba. Decenijama je "Galeb" bio ploveća rezidencija Josipa Broza Tita, koji je njime 14 puta putovao i posjetio 18 zemalja u Evropi, Aziji i Africi.
Tačno prije 34 godine cijela Jugoslavija je plakala, na udarnom Dnevniku naciji je saopštena najtužnija vijest, umro je doživotni predsjednik Josip Broz Tito. Iako je prošlo više od tri decenije od smrti Tita, njegovo ime se i danas često spominje u svim zemljama koje su nekada činile zajednički državu.
Danas ćemo pomenuti neke od filmova snimljenih u Budvi, Petrovcu i Svetom Stefanu, koji su doveli neke od najpoznatijih filmskih imena na naš korzo:
Danas nastavljamo priču o nasljedstvu koje čuvamo praćeno fenomenalnim fotografijama.
"Za ljude iz Boke more je prirodni ambijent, a pomorske aktivnosti na koje su upućeni geografskim položajem izvor života i blagostanja, kroz cijelu istoriju. I povijest brojnih porodica u Boki, je vezana za pomorstvo. Odrasli smo gledajući brodove koji prolaze zalivom, slušajući priče pomoraca i čitajući knjige o pomorskim podvizima i avanturama.
Pored crkava, Pomorski muzej je bio najvažnija kulturna institucija gdje smo, od djetinjstva, gledali modele starih jedrenjaka, pomorske karte Koronelija, brodsko oružje i instrumente, portrete starih kapetana i admirala i sanjali dan kada ćemo se i sami otisnuti na more, posjetiti daleke luke, otkriti egzotične svjetove..." (Antun Sbutega)
Brod poznat kao "Jadranski Titanik", koji leži u blizini Rovinja od 1914. godine kada je naletio na minu austrougarske mornarice prema riječima istraživača pun je blaga, a u olupini je skrivena i državna riznica raspoređena u čak pet sefova!
Nakon iscrpnih analiza, tim hrvatskih istraživača pripremio je projekat o jednoj od najvećih pomorskih tragedija u Jadranu, potonuću broda “Baron Gautsch” 1914. godine, na kojem je poginulo 177 putnika.
Danas nastavljamo priču o nasljedstvu koje čuvamo praćeno fenomenalnim fotografijama.
"Za ljude iz Boke more je prirodni ambijent, a pomorske aktivnosti na koje su upućeni geografskim položajem izvor života i blagostanja, kroz cijelu istoriju. I povijest brojnih porodica u Boki, je vezana za pomorstvo. Odrasli smo gledajući brodove koji prolaze zalivom, slušajući priče pomoraca i čitajući knjige o pomorskim podvizima i avanturama.
Pored crkava, Pomorski muzej je bio najvažnija kulturna institucija gdje smo, od djetinjstva, gledali modele starih jedrenjaka, pomorske karte Koronelija, brodsko oružje i instrumente, portrete starih kapetana i admirala i sanjali dan kada ćemo se i sami otisnuti na more, posjetiti daleke luke, otkriti egzotične svjetove..." (Antun Sbutega)
TV kanal "MyCentury" prikuplja arhivske snimke iz SSSR-a, bivše Jugoslavije i ostalih zemlja Balkana.
Cilj im je da podijele te snimke sa širom grupom ljudi, kako bi oživjeli uspomene na neka bivša vremena, prenosi "Dnevnik.hr".
Tako su se na njihovom Youtube kanalu pojavili i snimci s ljetovanja jedne britanske porodice koja 1978. proputovala jugoslovenske bisere Jadrana - Dubrovnik, Kotor, Neum, Ploče...
Snimak su u digitalan format konvertovali sa 8-milimetarskog filma.
izvor: dnevnik.hr/rtcg.me
Danas počinjemo ediciju tekstova i galerija o nasljedstvu koje imamo u Boki. Pomorski Muzej iz Kotora, koji je u saradnji sa Biskupijom Kotor, Istorijskim Arhivom i Muzejom iz Perasta, izradio projekt i obezbijedio eksponate i katalog za izložbu u Veneciji 2009 godine koja je posvećena crnogorskom pomorstvu tokom vladavine Venecije 1420 - 1787 godine.
Period od 1420-1797. godine bio je za Crnogorsko primorje na granici hršćanske Evrope pun dramatičnih događaja, ratova na kopnu i moru, opsada, sukoba sa gusarima, ali uprkos tome, ljudi iz ovog kraja su uspjeli ne samo da sačuvaju svoju slobodu i doprinesu odbrani Republike i Evrope, već i da razviju intenzivnu pomorsku trgovinu i veliku flotu jedrenjaka, koja je plovila po Jadranu, Mediteranu, Atlantskom okeanu i Baltiku. Pored toga, uspjeli su da razviju kulturu, koja je slijedila evropske tokove. O prisustvu Mletačke Republike svjedoče brojni umjetnički spomenici, gradovi, gotičke, renesansne, barokne crkve i palate, slike, kipovi i dokumenti, književna produkcija i zanatstvo, običaji, te hiljade idioma u crno- gorskom jeziku. No, nije se radilo samo o uvozu kulturnih dobara iz Venecije, već se razvila i originalna lokalna kulturna i umjetni- čka produkcija u Boki: slikarstvo, kiparstvo, literatura, istoriografija, zanatstvo.
Pogledajte eksponate koji su nas tada predstavili u Veneciji, a onda i obavezno otiđite u Pomorski muzej u Kotoru ili Muzej u Perastu:
Blog Budvanizacije
Danas vam donosimo fotografije starih hotela sa Budvanske rivijere. Pogledajte kako je nekad izgledala naša turistička ponuda:
Domaća bijela čipka se izrađuje od finog pamučnog prediva. Tradicionalne tehnike čipkanja u Crnoj Gori su na iglu i na batiće. Koristi se kao rubni ukras pojedinih djelova odjeće, prekrivača, stoljnjak, jastučnica, ukrasnih peškira. Primjenjuju se najčešće floralni, geometrijski i rijetko zoomorfni motivi.
U subotu, 1. mаrtа 2014. godine u 16 čаsovа Udruženje Pаštrovićа i prijаteljа Pаštrovićа u Beogrаdu "Drobni pijesаk" u sаrаdnji sа Etnogrаfskim muzejom iz Beogrаdа orgаnizuje kulturni progrаm povodom godišnjice rođenjа književnikа i političаrа Stefаnа M. LJubiše - "U počаst Ljubiši - Pаštrovske muzičke teme". Progrаm se priređuje u svečаnoj sаli Etnogrаfskog muzejа u Beogrаdu (Studentski trg, br. 13) i čine gа:
PREDAVANJA
1. dr Milа Medigović-Stefаnović - Muzički kodovi Pаštrovićа
2. dr Zlаtа Mаrjаnović - Muzičkа trаdicijа Pаštrovićа kroz tonske zаpise (1953-2014): inspirаcijа i informаcijа
3. mr Anа M. Zečević - Kаnjoš Mаcedonović - Pаštrovski vitez
4. Kаćа Zenović - Pаštrovske nаrodne pjesme u nаstаvi solfeđа
5. Bojаn Suđić - Muzikа i Pаštrovići - kudа dаlje...?
UMJETNIČKI PROGRAM (interpretаcije pаštrovkih pjesаmа)
- Kаćа Zenović (mezosoprаn), mr Andreа Medin (klаvir) i Miljа Zenović (flаutа)
- Učenici etnomuzikolopškog odsekа SMŠ "Stevаn Mokrаnjаc" iz Krаljevа (u klаsi i аrаnžmаnu dr Zlаte Mаrjаnović)
Nаkon progrаmа slijedi koktel sа trаdicionаlnim pаštrovskim specijаlitetimа.
TORNALETA – BIJELO NA BIJELOM
Rublje nošeno uz odjeću ili korišćeno za spavanje može se pratiti u primorskom dijelu Crne Gore tek od posljednjih godina XIX vijeka. Sačuvani primjerci pokazuju raznolikost u kroju i načinu ukrašavanja. Radi se ili od domaćeg lanenog ili pamučnog platna, ili od kupovnog finog bijelog platna, nekad protkanog svilenim nitima, često i od batista. U velikoj mjeri su zastupljene tradicionalne tehnike čipkanja:na iglu i na batiće, ito kao rubni ukras pojedinih djelova odjeće, prekrivača, stolnjaka, jastučnica, ukrasnih peškira i sl. Vez je najžnačajniji vid umjetničkog ukrašavanja i izvodi se na odredenoj podlozi, različitim bodovima vunenim, pamučnim ili svilenim koncem, a pod uticajem islamske umjetnosti i zlatnim i srebrnim nitima. Motivi koji se primjenjuju su najčešće floralnog karaktera: cvjetovi, grančice, lišće i lozice; zatim jednostavni geometrijski, a rjeđe stilizovani zoomorfni motivi. Mašinski izrađene dekorativne trake i čipka, koje se koriste kao ukras na ovoj vrsti odjeće, omogućile su da ona izgleda raskošno, posebno u kombinaciji sa mukotrpno ručno rađenim dekoracijama.
Prije ravno 100 godina, na samom početku I svjetskog rata, tačnije 16. avgusta 1914. godine,na moru ispred Petrovca odigrala se najveća pomorska bitka na crnogorskom primorju. U toj bici je učestvovala i austrougarska laka krstarica Zenta, najveći potopljeni ratni brod koji leži u crnogorskim teritorijalnim vodama. Ovo je priča o tom brodu i bici.
SMS Zenta je krstarica izgrađena 1898. godine u brodogradilištu u Puliza potrebe Ratne mornarice austrougarske monarhije. Brod je dobio ime po gradu Senti i bio je vodeći brod svoje klase koju su činili još SMS Aspern i SMS Szigetvar. Njegova osnovna namjena bila je da pokazujezastavu Austrougarske po inostranstvu. 1901. je učestovao u evakuaciji međunarodnog diplomatskog osoblja i austrougarske delegacije iz Pekinga, prilikom izbijanja Bokserskog ustanka.
Riječ Bauo počinje slovom koje je uvjek na sigunom drugom mjestu. Uvjek pri samom vrhu, ali nikada prvo. Drugo, iza... Nedovoljno oštro, čak i oblo, sve prisutno, nužno, nezaobilazno, kao i žena – jaka, puna, usnena, nikada prva.
Bauo je čuvao tajne, davao sigurnost, dopuštao mašti smjernih Paštrovki da požele bolje, da imaju budućnost, sadašnjost i da imaju svoju prošlost. Da budu željene žene.
Godine 1996. u prostoru nekadašnje seoske škole iz 1856. osnovana je JU Spomen dom „Reževići“. Tokom svog postojanja i rada, ovaj dom kulture realizovao je niz reprezentativnih projekata naučnog, umjetničkog, kulturnog i zabavnog karaktera i time aktivno doprinio afirmaciji autentične kulture i tradicije Paštrovića.
U intervalu od 2003. do 2008. godine ova institucija, na čelu sa direktorkom gospođom Oliverom Franović, u saradnji sa mr Jelenom Đukanović, akademskom slikarkom i modnom kreatorkom (Studio za tekstil „Sof – Sof“ iz Nikšića), ostvarila je niz veoma zapaženih i zanimljivih projekata, među kojima izdvajamo:
Tradicionalna ženska paštrovska nošnja (pet replika, muzejskih eksponata, 2003)
Bauo – skrinja paštrovska (kolekcija ženskih kostima i multimedijalni modni performans, 2004)
Tornaleta – bijelo na bijelom (postavka replika paštrovskog ženskog donjeg rublja, inspirisanih primjercima iz legata porodice Suđić, 2006)
Tornaleta – šarm čipke (kolekcija ženskog donjeg rublja i prateća modna revija, 2008)
Bjankarija (eksponati od čipke izvedeni autentično – „na iglu i na batiće“, 2008)
Tradicionalna muška paštrovska nošnja (tri replike, muzejski eksponati, 2008)
Na ovome mjestu, čitaoci „Primorskih novina“ imaće priliku da se riječju i slikom podsjete na neke od najznačajnijih aktivnosti JU Spomen doma „Reževići“.
Autor priloga se zahvaljuje gospođi Oliveri Franović, mr. Jeleni Đukanović i zaposlenima u JU Spomen domu „Reževići“ na saradnji.
Monografija „Manastir Praskvica“ jedan je od mnogobrojnih projekata koji su ove godine realizovani u okviru proslave 600 godina od osnivanja crkve Svetog Nikole u manastiru Praskvica. Projekat proslave jubileja sprovodio je manastir Praskvica u saradnji sa opštinom Budva, mjesnom zajednicom Sveti Stefan i preduzećem Copyright iz Budve.
Manastir Praskvica je jedan od najstarijih manastira u Crnoj Gori. Prema predanju potiče iz 1050. godine. Najpouzdaniji pisani dokaz jeste povelja zestkog vladara Balše III Stracimirovića Balšića i njegove majke Jelene (kćerke kneza Lazara i kneginje Milice Hrebeljanović) o osnivanju crkve Svetog Nikole koju su 20.12.1413. godine izdali u Budvi. Prepis te povelje iz 1438. godine je sačuvan u arhivu u Kotoru.
Danas vam donosimo selekciju starih razglednica, svjedoka prošlih vremena. Pogledajte razglednice koje su iz Buljarice, Bečića, Svetog Stefana, Pržna, Petrovca, Budve, Jaza i Grblja putovale širom svijeta:
Stvaralaštvo Stefana Mitrova Ljubiše (1822-1878) inspirisalo je i muzičke stvaraoce. Najkompleksija i najsadržajnija dela jesu opere komponovane na tekstove ovog cenjenog književnika u XIX veku, pri čemu je on jedinstven primer u našoj književnosti i muzici. Od stranih kompozitora, italijanski kompozitor Dionizije de Sarno–San Đorđo (1856-1937) komponovao je operu „Gorde“ („Kako Crnogorka ljubi“). Od jugoslovenskih kompozitora, Mihovil Logar (1902-1998) komponovao je TV operu „Paštrovski vitez“ 1974. godine. Libreto opere sastavio je Mihailo Ražnatović (1921), prema tekstu Ljubišine pripovetke „Kanjoš Macedonović“ (objavljene 1875. godine u knjizi „Pripovjesti crnogorske i primorske“).
Logarova opera je sastavljena iz tri čina: I i III se zovu isto – „Venecija“, a II čin se zove – „Paštrovići“. U I činu prikazana je atmosfera evropskog i svetskog grada Venecije i ponašanje njenih građana prema paštrovskom trgovcu. Recipijent ima priliku da sazna kako Mleci ne poštuju ni etičke norme ni trgovačke sporazume, postignute onda kada se Paštrovići predaju Mlecima (1423).
U II činu paštrovski trgovac Kanjoš Macedonović razgovara sa svojim saplemenicima o carini koju su im Mleci nametnuli, i rešava da uloži žalbu na presudu suda. Sa putnim nalogom dobijenim od paštrovskih sudija Kanjoš kreće u Veneciju. Građanima Venecije on saopštava da će se javiti kao dobrovoljac – zatočenik, umesto Dužda, i suprotstaviti se Furlanu, koji je ugrozio Veneciju.
U III činu klavirskog izvoda nije detaljno opisano suprotstavljanje Kanjoša Furlanu i njihov međusobni razračun, već je, nakon borbe, sam Kanjoš kratko prepričao na koji je način pobedio Furlana (suprotno tome, u TV postavci, reditelj je detaljno borbu i okolnosti u kojima se ona odvila). Veći deo III čina, naročito finale, opisuju zahvalnost Venecijanaca hrabrom Paštroviću. On od venecijanskog dužda ne uzima ni blago, ni njegovu kćer za ženu, nego ostaje skroman, „i samo odnosi kući priču“ (akademik Novo Vuković).
Logar je pripovedačku prozu, Ljubišine pripovetke, preveo na jezik ritmičke proze. To je bilo veoma teško, zato što je pripovetka epska, a trebalo bi da bude lirska ili epsko-lirska, da bi kompozitor mogao da je muzički lirilizuje. U sadržajnom pogledu, libretista opere – Ražnatović, koristio je umetničku slobodu da bi postigao dramsku tenziju, te se delovi pripovetke i libreta mestimično razlikuju.
Televizijska opera „Paštrovski vitez“ snimljena je za ovaj medij 1982. godine u režiji Arse Miloševića i RTB. U operi je učestvovala mnogobrojna glumačka i pevačka ekipa, u kojoj su Milenko Pavlov, Vera Zloković, Veselin Stijović (glumci), kao i Gordana Jevtović, Milivoje Petrović (pevači) i mnogi drugi. Takođe, u ovom muzičkom deluTakođe, u ovom muzičkom delu učestvovali su i Hor i Simfonijski orkestar RTB sa dirigentom Mladenom Jaguštom, zatim Hor KUD „Ivo Lola Ribar“, koji je tumačio Mletke, i Hor KUD „Branko Cvetković“, koji je tumačio Paštroviće.
Reditelj TV opere je koristio različite rediteljske postupke da bi prikazao određene delove opere: dim, pretapanje slike (znači, nije zadržao Logarovu koncepciju muzičkog materijala po činovima), i reminscencije. Što se tiče scenografije i dekora korišćenog u TV operi, evidentno je da se težilo jednoobraznoj scenografiji za svaki od dva naroda, kao karakterizacija svakog naroda posebno. Tako je paštrovsko tle prikazano kao kamenito, sa jako malo skromnog nameštaja. Nasuprot tome; mletački trgovi prikazuju visoke građevine (kulisa stubova), lepo obučeno građanstvo i slično (čime se postiže aktuelizacija položaja Mletaka u odnosu na Paštroviće).
I u domenu elektronske montaže postignuti su za dramaturgiju značajni efekti. U tom smislu, posebno mesto predstavlja dvoboj Kanjoša i Furlana. Da bi prikazao Kanjoševo lukavstvo – situaciju kada je junak postavio Furlana ka suncu i zaslepeo ga, recipijenti imaju prilike da vide preko ekrana veliki, okrugli, žuti bljesak, nakon kojeg je Kanjoš prikazan kako mačem probada protivnika.
Opera „Paštrovski vitez“ predstavlja zanimljivo muzičko delo. U trajanju od 51 minut i 18 sekundi, kompozitor je uspeo da sačuva i istakne ideje pisaca pripovetke – hrabrost, pravdoljubivost, patriotizam i požrtvovanost glavnog lika – Paštrovića Kanjoša. Logarev autorski pečat ogleda se u folklornim obeležjima, koja se javljaju tokom cele opere (između ostalog, u operi se nalazi obrada melodije narodne pesme „Oj, vrsuto, goro velja“, a na takođe obrađene stihove narodne pesme „Na taraci pred Kotorom“).
Bogatstvo zvuka Logar je postigao suprotstavljanjem raspevanih melodija, karakterističnim za evropsko nebo i – folklornih, najčešće dvoglasnih crnogorskih melodija, nepravilnih ritmova, koje su u ovoj operi namenjene višeglasnom horu. Takođe je zvučnom bogatstvu doprinela raznovrsna i bogata orkestracija.
Mihovil Logar, kroz muzičke elemente i koreografske tačke, spaja estetiku muzike sa estetikom književnosti, scenografije, koreografije, glume i televizijskim medijem. Izvor ovih ideja potekao je iz književnog obrasca – pripovetke, koja je ostavila neizbrisiv lični pečat Stefana Mitrova Ljubiše, a zatim i Logara kao patriota i vrsnih stvaralaca.
Mr Ana M. Zečević
Tekst je štampan je u listu „Jedinstvo“ (br. 83-84, god. LIV, Priština 28-29.03.1998, str. 11)
*
Mr Ana M. Zečević je objavila više knjiga, a ovdje izdvajamo Paštrovski vitez – Muzička igra u tri čina Mihovila Logara (Spomen dom Reževići i Udruženje Kompozitora Crne Gore, Reževići–Podgorica 2000) koju je pripredila za štampu i za koju je napisala predgovor.
Priredio Dušan Medin
Od Budve do Bаrа ređаju se nаjprivlаčnije plаže nа nаšoj rivijeri: Jаz, Mogren, Slovenskа plаžа, Bečići, Kаmenovo, Pržno, Krаljičinа plаžа, Miločer, Sveti Stefаn, Gаlije, Drobni pijesаk, Perаzićа Do, Petrovаc, Lučice, Buljаricа, Perčin, Čаnj i Sutomore i sve su izuzetne jer obiluju sitnim pijeskom, zdrаvom vodom, čistim vаzduhom i lijepom okolinom. Pаštrovskа obаlа, kаo dio te rivijere, oduvijek je privlаčilа znаtiželjnike i istrаživаče neokrnjene prirode, ljubitelje аmbijentаlne ljepote i duhovnih vrijednosti, а bilа je nа dometu i neprijаteljskim osvаjаčimа. Kаo sаstаvni dio Crne Gore, nekаdа Jugoslаvije, Pаštrovići obuhvаtаju prostor koji se grаniči Mаinаmа, Brаjićimа, Crmnicom, Spičom i Jаdrаnskim morem, ili kolokvijаlnim rječnikom oznаčeno „od Kufinа do Bаbinа virа“. Nigdje se ne može ponoviti jednа kontroverznа kulturnoistoriogrаfskа pričа kаo zа Pаštroviće. Nа nevelikoj udаljenosti, u prvoj polovini 20. vijekа, srijećemo nаjbogаtije ljude koji se opredjeljuju zа komunističku uprаvu, а sаmo godinu dаnа prije većinа mještаnа trаži dа se ime Kаstelаstvа promijeni u Petrovаc – kаo spomen nа Krаljа Petrа I Kаrаđorđevićа. Neposredno pred svoje trаgično putovаnje u Mаrselj Krаlj Aleksаndаr Kаrаđorđević će kupiti imаnje u Miločeru i tu sаzidаti dvorаc. Sve to je neponovljivа istorijа punа kontrаstа, nespojivosti i izаzovа.
Ljubišinа prepiskа u svijetlu nаjnovijih književnih proučаvаnjа, kаo dio nаuke o pismimа, višestruko je znаčаjnа. Krаjem 19. vijekа Mitаr S. Ljubišа nаmjerаvаo je dа objаvi očevu prepisku i podstаkаo je kulturnu i književnu jаvnost dа mu pošаlju „аko imаju njegovih, jer sаm nаumio izdаti njegovа pismа“. Smrt Ljubišinog sinа omelа gа je u toj plemenitoj pobudi, аli su kаsnije mnogi proučаvаoci književnosti nа mаhove otkrivаli bogаtstvo prepiske i pronаlаzili neotkrivenа pismа. Prepiskа sа nаjznаčаjnijim ljudimа 19. vijekа u Crnoj Gori, Austriji i Srbiji potvrđuje veličinu Ljubišine uloge u držаvoj, političkoj i kulturnoj sferi togа dobа.
Vlado Đ. Duletić:
Moj rođak (brat od ujaka) Mirko Ivanović je jedan od onih naših sugrađana koji je svakodnevno posvećen punoj afirmaciji, zaštiti i promociji prirodnog, kulturnog i graditeljskog nasljeđa svog rodnog sela Ivanovići. Na tim poslovima on je gotovo neumoran. Tako, iz dana u dan, iz godine u godinu, Mirko tiho i nenametljivo osmišljava i realizuje atraktivne i vrijedne poduhvate od posebnog društvenog i turističkog značaja (Velja maslina, Toljendolski maslinjak, dislokacija starog gumna, prezentacija starog mlina za meljavu maslina, otkrivanje prelijepih vidika na Bečićku plažu i morsku pučinu i dr.). Mirkovi brojni radni angažmani rađaju se iz njegove neraskidive vezanosti za zavičaj i rodnu grudu, kao i iz duboke emocije koju ovaj neumorni pregalac nosi u sebi.
Ove nedelje donosimo vam slike Josipa Broza kroz nekoliko posjeta Budvi. Pogledajte slike sa Jovankom, Tempom, Kabralom, budvanima i druge:
Razgovor Dušana Medina sa dr Zlatom Marjanović, etnomuzikologom:
Rad na Fakultetu za pomorstvo Kotor doveo me dva puta u priliku da učestvujem na organizovanju obuke naših studenata na š/b Jadran. Svakom fotografu je, čim zakorači na palubu ovog broda, jasno da se našao na mjestu kao stvorenom za fotografiju.
Blog Budvanizacije:
Crna Gora nije prepoznala mogućnost da od starih tvrđava iz različitih perioda koje su „razbacane“ duž primorja napravi atraktivnu i jedinstvenu turističku ponudu! Od svih primorskih mesta, jedino je Herceg Novi donekle oživio svoje kule i tvrđave u kojima mogu da se gledaju predstave i filmovi, sluša muzika ili popije piće. Crna Gora ima 25 fortifikacionih objekata kula i bedema, koji su oznaceni kao spomenici kulture.
Koliko su kvalitetno urađene, svjedoči i gotovo nevjerovatan podatak da su nedavno vlasti u Hercegovini od pedantnih austrijskih činovnika iz Beča dobile službene dopise da je upravo istekao zvanični garantni i rok osiguranja za tamošnje austro-ugarske tvrđave izgradjene prije ovih u Boki. Budući da su ove naše tvrdjave nešto mladje, one još uvijek kroz taj “garantno-osiguravajući” aranžman na odredjeni način podliježu jurisdikciji austrijskih vojnih vlasti.*
Evo nekoliko priča o tvrđavama i baterijama oko Budve u 19tom vijeku:
Najava da će kulturne institucije u Budvi, počev od Grad teatra, pa do JU "Muzeji i galerije", dobiti nove upravljačke strukture, nas je natjerala da se podsjetimo jednog od divnih i neprocjenjivih fragmenata istorije. Iako je Opština budžetom odvojila 100 hiljada eura sa konzervaciju neprocjenjivo vrijednih rimskih i ranohrišćanskih mozaika, oni decenijama "čame" u podrumu Javne ustanove "Muzeji, galerije i biblioteka", sakriveni od javnosti, i ne zna se kada bi se mogli predstaviti školarcima, turistima i građanima.
Priča o mozaicima, upravo je svjedočanstvo da je kultura i sve ono što predstavlja pečat ovoga podneblja, zaboravljeno od nadležnih.
Vlado Đ. Duletić:
Kao što je poznato, raskošna crnogorska kulturna baština obiluje sa preko pedeset gradova i utvrđenja koji datiraju iz srednjovjekovnog razdoblja. Više od četrdeset tih istorijskih lokaliteta polako pada ili je već utonulo u Letu, rijeku zaborava. Drugim riječima, oni sada pripadaju kategoriji tzv. mrtvih i usnulih gradova. Pošto su iza njih ostale - uglavnom - ruševine i kamenje razbacano, ostaci ovih gradova i utvrđenja danas „snom mrtvijem“ spavaju. Žive samo u legendama, mitovima, kazivanjima i sjećanjima.
Jedan od tih napuštenih i zaboravljenih gradova je - svakako - i Đurđevac, koji se nalazi u blizini manastira Stanjevići, iznad Budve. Ovaj lokalitet, sa okolinom, istorijski simbolizuje kolijevku i životni prostor Crnojevića, iz njihovog prvog razdoblja (do 1435. godine).
Poslije priče o mutnim radnjama poslije privatizacije hotela Avala, fb grupa Budvanizacija vam donosi selekciju starih slika ovog hotela sa jednom od najljepših terasa na Jadranu i, za vas, malo prerađen tekst koji je napisao 1970 Radomir Stojić glavni finansijer, beogradski apotekar, a prenio u svojoj knjizi Miro Luketic:
Vlado Đ. Duletić
Kao što je poznato, prvi pisani pomen Budve nalazimo u V vijeku stare ere kod starogrčkog pisca Sofokla, koji je u svojoj tragediji Oikles, odnosno Onomaklo (od koje je ostao samo fragment) spominje kao „grad Ilirije“, locirajući je pogrešno - nedaleko od ušća Drima. Ta činjenica je kasnije navela gotovo sve pisce, istoričare i druge istraživače da - po inerciji - Sofoklov prvi pisani pomen Budve uzmu za vrijeme nastanka ovog grada. Otuda danas kao konačna istina (aksiom) preovladava mišljenje i tvrdnja da je Budva stara dvije i po hiljade godina.
Međutim, autor ovog teksta je, proučavajući drevne helenske mitove, Herodotovu istoriju i druge dostupne izvore, u svojim knjigama (Budva od mita do stvarnosti, Zapisi sa kamena crnogorskog i Govor neostavrenih snova) došao do zaključka da se osnivanje drevne, tzv. Kadmove Budve desilo ipak oko hiljadu godina prije Sofoklovog zapisa.
Možda zvuči nestvarno, ali legenda vezuje Budvu za jednog od najzanimljivijih figura svjetske mitologije – kralja Kadma.
Veliki feničanski junak bezuspješno tragajući za sestrom, prelijepom Evropom, našao se na mjestu na kome požele da osnuje grad. Podiže logor, te posla svoje ljude da pronađu izvor vode. Oni nađoše izvor, ali ga je čuvao strašni zmaj koji ih, jednog po jednog, sve pobi. Kako se njegovi ljudi nisu vratili, Kadmo krenu u potragu za njima. Videvši šta se zbilo, uhvati se u koštac sa zmajem, Aresovim sinom. Uslijedi žestoka borba na kraju koje Kadmo probi zmajevo srce. Tako osnova grad Tebu.
Ljeta 2013. godine obilježava se jubilej "Devedeset godina organizovanog turizma u Paštrovićima (1923-2013)" koji priređuju Opština Budva, Turistička organizacija opštine Budva i Udruženje Paštrovića i prijatelja Paštrovića u Beogradu "Drobni pijesak", a centralno mjesto u ovom jubileju zauzelo je predstavljanje projekta "Uramljena ljetovanja" autorke dr. Mile Medigović-Stefanović (izdavač Udruženje Paštrovića i prijatelja Paštrovića u Beogradu "Drobni pijesak", Beograd, 2013).
Manastir Praskvica – 600 godina od osnivanja crkve Svetog Nikole
Ovo je godina kada obilježavamo 600 godina od kada je zetski vladar Balša III Stracimirović Balšić u Budvi izdao Povelju o osnivanju manastira Praskvica u kojoj se pominje izgradnja crkve Svetog Nikole. 1413 godina se danas uzima kao datum osnivanja manastira Praskvica i pored toga što, prema predanju manastir potiče iz 1050. godine.
Engleski turistički film o CG sa kraja osamdesetih
Krajem osamdesetih godina je snimljen fenomenalni reklamni film na engleskom jeziku sa čisto britanskim akcentom koji opisuje ljepote crnogorskog dijela Jadrana. Nevjerovatno je zanimljivo vidjeti kako su tada ovi predjeli izgledali:
Stara Budva iz arhive Anta Urbana
Naš sugrađanin Ante Urban nam je pomogao da napravimo selekciju tridesetak fotografija stare Budve i dao nam je objašnjenja za sitnice koje bi promakle nekom ko dovoljno ne poznaje te prošle periode našeg grada.
